De wereld gaat aan afval ten onder. Het is een pijnlijke waarheid die we allemaal wel weten, al was het maar uit Disney's dystopie Wall-E. De documentaire Buy Now! The Shopping Conspiracy drukt de consument weer eens met de neus op de fouten. En doet dat op bewust foute wijze.
Het is bijna Black Friday. De feestdag van de aanbiedingen, hét bewijs dat de consumptiemaatschappij inmiddels een heilige status heeft verworven in ons bestaan. De pervers goed getimede documentaire Buy Now! The Shopping Conspiracy laat zien welke gewiekste machinaties er achter ons eeuwige koopgedrag schuilgaan. Wilt u alle vijf geboden weten, en ook rijk worden? Kijken dan! Misschien halen ze de film volgende week wel weer van Netflix af. Deze kennis verspreiden is gevaarlijk.
'Subversief', meldt Netflix dan ook fijntjes bij de beschrijving van de film. Een andere boodschap uitzenden dan 'consumeer meer', past natuurlijk ook niet bij een bedrijf dat zelf Black Friday-deals aanbiedt. Erg subversief oogt Buy Now! overigens niet, maar dat is precies de bedoeling. Op een ironische manier speelt regisseur Nic Stacey het spel van de grote bedrijven mee. Hij giet zijn documentaire in de vorm van een spoedcursus winstmaximalisatie. Een zoetgevooisde 'personal assistant' (denk: Scarlett Johansson in Her) begeleidt de lessen. Gelikte animaties suikeren de boodschap nog wat verder.
Ook de opgevoerde talking heads praten zoals wij dat van dit type maatschappelijk verantwoorde documentaires gewend zijn. Open, enthousiast en aangedaan. Er vloeit dus al snel een traantje. (Lees verder om te weten van wie!) De emotie is best begrijpelijk. Als de schellen van je ogen vallen, kan de werkelijkheid prikken. Veel van de geïnterviewden werkten namelijk ooit zelf voor bedrijven als Adidas, Apple en Amazon. Nu zijn ze bekeerd. En wie draagt de boodschap beter over dan een nieuwe gelovige?
Hun pleidooi is helder: het moet afgelopen zijn met het kopen en snel weer afdanken van spullen. De beelden van de afvalberg in landen als Ghana zeggen meer dan woorden kunnen. Er wonen 30 miljoen mensen in Ghana, en elke week arriveren er 15 miljoen kledingstukken uit recycleprogramma's van bedrijven als H&M. En wat te denken van smartphones? Elke dag gooit de mensheid 15 miljoen stuks weg, want elektronica wordt bewust zó gemaakt dat repareren haast onmogelijk blijkt. Uitgebuite arbeiders in Azië doen het sloopwerk, terwijl ze cadmium en andere troep inademen.
Hier in het Westen blijft zulke zooi redelijk uit zicht, maar schijn bedriegt ons, nog even. De talking heads wijzen erop dat ook wij grammen PFAS binnenkrijgen. De oplossing voor onze gezondheid en die van de planeet aarde zal dus toch bij consuminderen liggen. Genoeg mensen zullen daartoe ook bereid zijn - het scheelt simpelweg geld. Toch is minder kopen makkelijker gezegd dan gedaan. De tentakels van het consumptiesysteem dringen overal door. Buy Now! is op zijn best als de business van het verkopen wordt uitgelegd. Greenwashing, neprecycling en onrepareerbare producten zijn nog opzichtige manieren, maar ook subtielere beïnvloeding van ons brein met kleurencodes en dierenfilmpjes spelen een rol.
Het onherroepelijke probleem voor de film - en voor iedereen die de huidige consumptiemaatschappij wil veranderen - blijft zélf uit de grepen van het consumentisme te blijven. Het is een geniale touch van regisseur Nic Stacey dat hij met zijn documentaire de vlucht naar voren heeft gekozen. Door zijn film zo vorm te geven dat het zelf een 'hap, slik, weg-product' wordt, bewijst hij precies zijn punt. Zijn werk is óók uitgeleverd aan Netflix.
Subversie wordt bijna onmogelijk, wat Netflix ook beweert. De groene beweging dreigt elk moment te worden ingekapseld door het grote geld, dat letterlijk en figuurlijk alles kan maken. CEO Jeff Bezos kocht toen er geroepen werd om actie tegen klimaatverandering een sportstadion op in Amazon's thuisstad Seattle en zette er doodleuk een 'Climate Pledge'-logo op. Verder veranderde er weinig bij Amazon, concludeert voormalig medewerker Maren Costa wanhopig. En ja, zij plengt het traantje.
Buy Now! The Shopping Conspiracy is te zien bij Netflix.
