Zhang Yimou's One Second zou op de Berlinale van 2019 in wereldpremière gaan. Kort daarvoor trok de Chinese regering de film echter abrupt terug uit de programmering. Waarom? Misschien zullen we dat nooit zeker weten. De officiële reden was 'technische problemen tijdens de post-productie', vaak een eufemisme voor censuur.
Het is natuurlijk mogelijk dat er daadwerkelijk technische problemen waren. Het kan ook zijn dat bureaucratische rompslomp roet in het eten gooide: het heeft nogal wat voeten in de aarde om een Chinese film te exporteren naar het buitenland, zeker sinds nieuwe wetgeving in 2017. En het kan zijn dat men door tijdsdruk om de film op tijd in Berlijn te krijgen probeerde bepaalde processen te omzeilen en toen op het laatste moment teruggefloten werd.
Maar het is ook niet ondenkbaar of onwaarschijnlijk dat One Second werd tegengehouden vanwege het onderwerp: de Culturele Revolutie van China. Een roerige tijd, van 1966 tot 1976, vol vervolgingen, mishandelingen en wantrouwen. Iedereen kon verdacht worden door lokale Rode Gardes, die vooral uit jongeren bestonden. Begonnen door Mao zelf, maar inmiddels al decennia verworpen door de Chinese overheid als slecht voor de partij, het land en het volk.
Desalniettemin ligt deze periode nog altijd zeer gevoelig bij het volk en de overheid. Het zou zomaar kunnen dat elke vorm van media over de Culturele Revolutie met een zeer scherpe blik bekeken wordt. Helemaal sinds in 2018 de verantwoordelijkheid hiervoor direct onder de propaganda-afdeling van de Communistische Partij valt. One Second werd mogelijk voor of tijdens deze overgang al goedgekeurd, maar moest misschien daarna op het allerlaatste moment opnieuw bekeken worden door nieuwe mensen, die de criteria nog wat aanscherpten.
Daarna verscheen de film stilletjes in het najaar in de Chinese bioscoop, zonder promotie of fanfare. Later werd hij alsnog internationaal uitgebracht, maar wel in het chaotische distributiesysteem ten tijde van corona. Terwijl One Second nu eindelijk in Nederland verschijnt, is Zhang Yimous volgende film Cliffwalkers alweer een jaar uit in China en de VS.
Is de One Second die wij nu te zien krijgen de oorspronkelijke versie, of een met extra censuur? We zullen het mogelijk nooit weten. In de huidige vorm is het geen radicale film vol kritiek op de Chinese staat, maar vooral een ode aan de cinema (aldus ook Zhang zelf), met enkele nationalistisch getinte scènes die wel aanvoelen alsof ze later zijn toegevoegd.
Een gevangene ontsnapt uit een werkkamp om een specifiek bioscoopjournaal te kunnen bekijken, waarin zijn veertienjarige dochter een paar seconden te zien is. De Culturele Revolutie veroordeelde hem tot dat kamp, terwijl zijn dochter nu juist voor de revolutionairen werkt en de smet van zijn naam wil zuiveren om een toekomst in het nieuwe China te bewerkstelligen.
Hij mag haar niet in het echt opzoeken, dat zou haar toekomst in gevaar brengen, en daarom zet hij alles op alles om dat journaal te zien: de beelden zijn het enige wat hem rest van zijn dochter. Die staan echter op de filmrol die gestolen is door een klein weesmeisje, dat de filmrol wil gebruiken om een lampenkap van te maken voor haar kleine broertje. Door de avonturen die beiden beleven om de filmrol te bemachtigen, ontstaat een aparte relatie tussen de man en het meisje, terwijl Zhang alle perikelen rondom de vertoning van de film gebruikt om ook een portret van de gemeenschap in het dorp te creëren.
Niet alleen het onrecht van de Culturele Revolutie wordt aangestipt en de manier waarop deze de samenleving verscheurt, maar we zien ook hoe de gemeenschap gezamenlijk (iedereen samen en allen voor één) hard aan het werk is om de filmvertoning te bewerkstelligen. En dat allemaal voor een onsubtiele oorlogspropagandafilm. Het drama heeft uiteindelijk wel iets hartverwarmends, maar toch ook een raar bijsmaakje.
Op zich is dat dan weer niets nieuws voor Zhang. Na internationaal succes met subtiel kritische films vol symboliek, zoals Red Sorghum en Raise the Red Lantern (hoewel deze in 1991 ook al tijdelijk uit de roulatie werd gehaald in China) durfde hij openlijk kritischer te zijn met To Live. Die film werd niet alleen verboden, maar het werd hem daarna heel moeilijk gemaakt om überhaupt nog een script door de censuur te krijgen. Na eerst wat neutrale kleine drama's kwam hij weer in de gratie met het historisch epos Hero in 2002, waarvoor hij zelfs het Chinese leger als figuranten mocht gebruiken in de massale veldslagscènes. Mogelijk werd hij daarom gedwongen om de film af te sluiten met een boodschap over eenheid van heel China onder één leider. Criticasters beweren dat Zhang de opening van de Olympische Spelen in 2008 regisseerde om een wit voetje bij de regering te halen - naar eigen zeggen was het een droom om dat te mogen doen.
Sinds 1994 maakte hij dus geen openlijk kritische films meer, tot allicht One Second. Dat wil echter niet zeggen dat hij geen goede films meer maakte. Vaak zat die kwaliteit in het oogstrelende spektakel (in Hero, House of Flying Daggers en recentelijk The Shadow), of zeer esthetisch in beeld gebrachte plattelandsdramatiek (Not One Less, Riding Alone for Thousands of Miles en nu dus One Second). Kritiek op het overheidsbeleid of niet, het persoonlijk drama wordt er niet minder ontroerend op. De sequentie waarin de dorpsbewoners samen de stoffig en zanderig geworden filmrollen moeten redden door ze voorzichtig schoon te maken en te drogen te hangen blijft een bewijs van Zhangs visuele bravoure én zijn geloof in de kracht van cinema.
