Aan de vooravond van de Oscaruitreikingen, eerder dit jaar, was er geen gedoodverfder winnaar dan Charlize Theron. Vrijwel niemand twijfelde eraan dat zij de Oscar voor Beste Actrice zou ontvangen voor haar vertolking van seriemoordenares Aileen Wuornos in Patty Jenkins’ Monster, en aldus geschiedde. Hoe kon het ook anders: in de aanloop naar ‘Oscar Night’ was Therons acteerprestatie door de Amerikaanse filmcritici unaniem de hemel in geprezen. Vooraanstaand criticus Roger Ebert sprak zelfs van “one of the greatest performances in the history of the cinema”. Dat soort uitlatingen heeft in de Nederlandse pers (zie bijvoorbeeld cinema.nl) aanleiding gegeven tot scepticisme: was die Oscarwinnende acteerprestatie niet gewoon een kwestie van een uitgekiende publiciteitsstunt? Waarom anders al die moeite doen om de glamoureuze, aantrekkelijke Charlize vijftien kilo te laten aankomen en onherkenbaar te maken door middel van – toegegeven – een sensationeel goede grimage? Hoe dan ook: Therons metamorfose en acteerwerk zullen voor veel mensen de belangrijkste reden vormen om een bioscoopkaartje voor Monster te kopen. Die mensen zullen niet teleurgesteld worden: Charlize Theron heeft zichzelf – niet alleen haar uiterlijk – laten oplossen, laten verdwijnen om zo de diep-tragische Wuornos tot leven te wekken. De historie van de cinema kent weliswaar genoeg imposantere prestaties, maar die Oscar heeft ze wel degelijk verdiend.

“That’s it – circumstance!”, zo vat Aileen Wuornos haar leven samen. Het waren de omstandigheden die ervoor zorgden dat ze op haar dertiende ging tippelen, en al sinds jaar en dag langs de snelwegen van Florida staat voor haar dagelijkse brood. Het waren ook de omstandigheden waardoor ze ging moorden; zo ziet zij het althans. Aileen is een schepsel van tomeloze razernij, van jongs af aan vertrapt en vernederd, tot haar laatste sprankje levenslust was verdwenen. In die toestand loopt ze de homobar in waar de 18-jarige Selby Wall alleen aan een tafeltje zit. Aileen heeft besloten dat wanneer haar laatste 5 dollar op zijn, zijzelf ook ‘op’ is: dan is het tijd om definitief een eind aan alle ellende te maken.

Maar zover zal het niet komen. Ze raakt aan de praat met de onzekere en kennelijk niet zo populaire Selby, die meteen idolaat van haar is, ondanks het feit dat een kleuter door Aileens ‘zelfverzekerdheid’ heen zou prikken. Er ontstaat een onwaarschijnlijk soort liefde tussen de naïeve Selby en de schichtige Aileen, die zich aan de jongere vrouw vastklampt omdat haar leven ervan afhangt.

Kort na het begin van haar nieuwe relatie pikt Wuornos het verkeerde soort klant op, een psychopaat die haar bewusteloos slaat, vastbindt en op wrede wijze verkracht. Aileen, die alleen maar kan denken aan het afspraakje met Selby dat ze dreigt mis te lopen, weet in een wanhopige poging haar revolver te grijpen en schiet het wapen leeg in haar belager. Maar nog is het hek niet van de dam. Eén laatste keer probeert Aileen, die hoop put uit haar liefde voor Selby, haar leven op de rails te krijgen. Ze trekt haar netste kleren aan en gaat solliciteren naar een normale baan. De verachting en vernedering die ze dan te slikken krijgt is hartverscheurend; daarna is er geen hoop meer voor haar. Ze gaat weer tippelen, nu in ziedende verwachting van ieder excuus om alle woede en pijn met kogels op haar klanten te botvieren.

De echte Aileen Wuornos werd op 9 oktober 2002 ter dood gebracht, na meer dan tien jaar op Death Row. Ze had de dood van zeven mannen op haar geweten, klanten die zonder pardon werden doodgeschoten. Monster laat ons haar misdaden in al hun verschrikking en zinloosheid zien, met als dieptepunt de executie van de man die haar oprecht had willen helpen, en haar ook in zijn laatste ogenblikken niet veroordeelt. Het is het moment waarop Aileen haar laatste restje menselijkheid verspeelt, en zelden was een filmmoord zo doortrokken van tragiek. Tegelijkertijd presenteert de film haar eerste moord als een geval van zelfverdediging, en laat hij de mogelijkheid open dat Wuornos anders niet was gaan moorden. Die suggestie is op zijn minst gewaagd, net als de tot het eind toe volgehouden neiging om de seriemoordenares inderdaad te presenteren als iemand die nooit een keuze heeft gehad, een slachtoffer van omstandigheden.
Het morele standpunt dat de film inneemt mag twijfelachtig zijn, de kwaliteit die geleverd wordt door de twee vrouwelijke hoofdrolspelers staat als een huis en is de reden waarom de film herinnerd zal worden. Christina Ricci vertolkt Selby, een dwaze jonge vrouw die speelt dat ze een eigen identiteit heeft, met de nuance die we van haar gewend zijn. Ze is subtiel genoeg om de show te laten stelen door Theron. Haar Aileen Wuornos is een tot in ieder detail waarachtige creatie, van de broze glimlach en zogenaamd losse lichaamstaal tot aan haar wijdopengesperde maar uitgedoofde ogen. Door de kracht en oprechtheid van haar spel voelen wij mee met het monster; misschien onterecht, omdat deze film ons niet zozeer dichter bij de kern van de echte Aileen brengt, als wel bij de essentie van wat een werkelijk getalenteerde actrice los kan maken bij haar publiek.