Het kostte regisseur Martin Scorsese ruim een decennium lang om via de veertiende Dalai Lama, een naar verlossing zoekende ambulancebroeder, om New York strijdende bendes en een geflipte Hollywoodproducer terug te keren naar het vertrouwde terrein van de onderwereld. En jawel hoor, bivakkerend op de steeds dunner wordende grens tussen gangsters en overheden komt hij met de meest vlekkeloos uitgevoerde verkenning van schuld en boete sinds het gelauwerde Goodfellas. Scorseses personages schreeuwen en vloeken The Departed overtuigend naar een nieuw meesterstukje.
Het silhouet van Jack Nicholson stapt in een proloog die je direct bij de lurven grijpt, een buurtwinkel van Boston binnen. Daar slaat de gemoedelijke stemming direct om en maakt de vrolijkheid plaats voor ongemakkelijk opgetrokken glimlachjes. Iedereen houdt de adem in, want een man als Frank Costello kun je maar beter te vriend houden. De kassier knikt braaf ja als hij om zijn geld en goederen vraagt. Dan wendt hij zich tot de nog piepjonge Colin Sullivan, die lurkend aan een rietje op de barkruk zit en hem met grote ogen aankijkt. Het geld en wat snoepwaar is voor hem. Vanaf dat moment heeft Costello zijn rat al gerekruteerd en daar kan geen ziel meer wat aan doen. Als je iets wilt bezitten, grijp je het gewoon. Ik wil geen product van mijn omgeving zijn, de omgeving moet een product van mij zijn. Met Nicholson heeft Scorsese weer een legendarische filmschurk in handen, eentje wiens ogenschijnlijke jovialiteit ineens kan veranderen in razernij. De acteur zet er zijn tanden in alsof zijn leven er vanaf hangt.
De camera kan de verteller maar amper bijhouden. In vijftien minuten tijd staan de pionnen, na enige introductie, op het speelbord. De titel verschijnt eindelijk in beeld en het grote schaakspel kan gaan beginnen. Costello heeft zijn loper waar hij hem hebben wil, Sullivan (Matt Damon) heeft tot op heden zijn hele leven ingericht om onderdeel van het politiekorps te worden waar hij al snel als ambitieus en betrouwbaar wordt beschouwd. Maar hij heeft een spiegelbeeld in de al even gedreven Billy Costigan (DiCaprio die maar beter en beter gaat acteren). Tijdens een vraaggesprek wordt hij gepeld door chef Queenan (Sheen) en secondant Dignam (geweldige Mark Wahlberg). Staat deze jongen wel wanhopig genoeg in het leven om geloofwaardig te kunnen infiltreren in Costellos mierennest? Het geeft een extra laagje aan het good cop bad cop-verhaal; beide spionnen voeren hun taak tegen wil en dank uit. Er staat vooral voor beide opdrachtgevers veel op het spel, Sullivan en Costigan proberen tussen de regels door nog enige menselijkheid te bewaren.
In het laatste shot uit The Departed snelt een rat over de vensterbank van een raam dat uitzicht biedt op de skyline van de stad. De Amerikaanse Droom is aan diggelen, broederschap is een ideaal dat niet meer te verwezenlijken valt. Er is enkel zelfbehoud. Het woord rat is dan al talloze malen gevallen, maar als Scorsese zijn verhaal verteld heeft moeten we het opnieuw en anders toepassen. De thematiek is de regisseur niet vreemd, maar hij weet het in deze remake van de Hongkongthriller Infernal Affairs verrassend subtiel aan het licht te brengen. Het zijn visies die spaarzaam worden gefluisterd in plaats van breeduit en hardop uitgesproken. Het geeft de kijker de gelegenheid ook simpelweg te smullen van de aaneenschakeling van wendingen en de tomeloze energie die The Departed te bieden heeft. Hier heeft Scorsese namelijk in de eerste plaats gewoonweg ontzettend veel plezier. In andere handen was deze productie bijna zeker een saaie formulefilm geworden. Alleen een meester tilt dergelijk materiaal ver boven de grond. The Departed bruist. Hoewel boven het hier getoonde Boston een wolk hangt van verderf en corruptie, hangt er cinematografisch gezien geen vuiltje aan de lucht.
