Als je dit wil overleven moet je je gedeisd houden. Solomon Northup zit vastgeketend op een slavenschip en krijgt een wijze les van een medegevangene. Maar de boodschap wil er niet in bij de getalenteerde vioolspeler, die kort daarvoor nog aan een sjiek diner zat. In het hartverscheurende 12 Years a Slave zien we hoe zijn zelfvertrouwen en waardigheid steeds verder de kop worden ingedrukt. Een slopende zit is het, maar wel een die de gruwelen van de slavernij meesterlijk vangt.
Vroeg in de film denkt de donkere muzikant het te hebben getroffen met de twee heren die interesse in zijn talent tonen. Solomon mag mee op tournee, voor een mooi salaris. Maar de ochtend na een gezellig etentje wordt hij wakker in een donkere kelder. Vastgebonden, verkocht. De opmerking dat hij geen slaaf maar een vrij man is, wil niemand horen. Hij wordt op zijn rug geslagen met een dik slaghout, zo lang en hard dat het in splinters uiteen breekt. Regisseur Steve McQueen toont het zonder te monteren of de camera weg te draaien. Eén lang, pijnlijk confronterend shot waarin onze hoofdpersoon de onderwerping wordt ingebeukt.
Het is niet de laatste keer dat er op zon manier duidelijk wordt gemaakt dat Solomon een weerloos slachtoffer is geworden. Hoe langer 12 Years a Slave duurt, hoe meer hij zich dat ook zelf realiseert. De gedistingeerde man die vroeg in de film nog vol verbazing toekijkt hoe een medeslaaf als een klein kind zijn blanke eigenaar in de armen valt, wordt zelf ook steeds meer een mak schaapje, uit pure angst.
Die koelbloedige terreur waar de hoofdpersoon onder gebukt gaat weet McQueen met een compromisloze stijl knap voelbaar te maken. Het hoogtepunt - als je dat zo wilt noemen - is een scène waarin Solomon aan een galg wordt gehangen, waarbij zijn tenen nog net de zachte modder kunnen raken. Het is een shot dat eeuwig door lijkt te blijven gaan. Terwijl Solomon gorgelend probeert om steun te vinden aan de grond, gaat het normale leven op de achtergrond weer gewoon verder. Dat ijselijke contrast; een schot in de roos.
Subtiel gaat McQueen niet te werk, met allesoverstemmende strijkers in de soundtrack, of door de vertwijfeling van de hoofdpersoon extra te benadrukken door hem recht in de camera te laten kijken. De Britse regisseur speelt behoorlijk opzichtig in op het sentiment, zoals hij dat in mindere mate ook al deed in zijn ijzersterke dramas Hunger en Shame. Maar toch werkt het. Iedere emotie is voelbaar.
Daarbij moet ook zeker het fantastische spel van Chiwetel Ejiofor worden genoemd. Schrijnend is zijn gedwongen transformatie van gelukkig man naar schuchter werkdier. Dat verstikkende leed waarmee 12 Years a Slave vol zit, balt zich samen in het spel van de hoofdrolspeler. Een lawine aan droefenis, maar zo doeltreffend neergezet dat het nooit aanvoelt als effectbejag. De slavernij komt hier verontrustend dichtbij.
