Oorlog en onderdrukking staan misschien ver van ons bed, maar er een beeld bij vormen is niet moeilijk. Zelfs bij het Cambodja van de jaren zeventig, ook al is daar nauwelijks beeldmateriaal van. Toch ontbreken er stukken voor de buitenstaander, laat regisseur Rithy Panh zien. Met het indringende The Missing Picture visualiseerde hij zijn eigen herinneringen. Een obscure geschiedenis komt zo iets dichterbij.
Panh was nog een kind toen de legers van de Rode Khmer de macht in zijn geboorteland grepen. We kennen de verhalen, maar het archiefmateriaal uit die periode is schaars. Revolutieleider Pol Pot bepaalde wat er werd gefilmd en hoe dat de wereld in werd gebracht. Alleen de mensen die het daadwerkelijk meemaakten, kennen de details. Panh besefte dat dat niet genoeg was en ging aan de slag.
De Cambodjaanse filmmaker besloot zijn jeugdherinneringen te reconstrueren met kleipoppen. Stilstaande taferelen in miniatuurdecors, waar de camera langs beweegt. Ondanks subtiele geluidseffecten, geeft dat aanvankelijk slechts een levenloze indruk. Waarom koos Panh juist voor deze manier van reconstrueren?
Wie de documentaire Waltz With Bashir kent, weet dat het ook anders kan. De interviews die filmmaker Ari Folman daarin hield, werden tot leven gewekt door middel van krachtige animaties. Die aanpak zou wellicht ook goed bij Panhs idee hebben gepast. De filmmaker had er een vitaler - en misschien ook toegankelijker - beeld mee kunnen scheppen.
Maar juist die stilstaande kleipoppen blijken een hele effectieve keuze te zijn geweest. Het is Panh te doen om zijn jeugdherinneringen en die worden op deze manier teruggebracht naar hun essentie, bevroren in de tijd. Het is alsof we kijken naar een knutselwerk dat een kind heeft laten staan. En ergens zal dat misschien ook zijn hoe Panh terugkijkt naar zijn jeugd. Alsof hij ervan is weggetrokken en alleen nog in zijn hoofd al die taferelen kan terughalen.
Hij schotelt die niet rechtstreeks aan de kijker voor. Zijn herinneringen, die we via een verteller horen, zijn op momenten hard en luguber, maar de beelden die dat ondersteunen blijven relatief onschuldig. Datzelfde geldt voor het archiefmateriaal dat Panh door zijn film mengt. Beelden van werkende kinderen lijken op zichzelf niet erg schokkend, maar intussen wordt ons verteld om te letten op de details. De slappe bewegingen, de uitputting in de jonge gezichten.
Panh reikt de kijker zo een nieuw perspectief aan. Met The Missing Picture, die tussen documentaire en speelfilm in hangt, geeft hij een belangrijke aanvulling op de geschiedenis.
