Liefde Is Aardappelen
Recensie

Liefde Is Aardappelen (2017)

Boeiende documentaire is tegelijkertijd een ontroerend familieportret en een kijkje in het gewone leven onder Stalin.

in Recensies
Leestijd: 2 min 39 sec
Regie: Aliona van der Horst | Speelduur: 90 minuten | Jaar: 2017

Wat is liefde, en hoe valt dat te kwantificeren of definiëren? De moeder en de tantes van regisseuse Aliona van der Horst kregen geen genegenheid of knuffels van hun Russische moeder. Hongersnood, angst voor de staat en een continue drinkende en om zich heen slaande man lieten daar weinig ruimte voor. Maar ze stond wel 's nachts op om te zorgen dat de kinderen 's ochtends iets te eten hadden. En dus is liefde aardappelen.

Aliona van der Horsts moeder verhuisde van Rusland naar Nederland, trouwde met een Hollander en bracht Aliona in Nederland groot. Nadat een familielid in Rusland overlijdt, blijkt Aliona zes vierkante meter van haar moeders ouderlijk huis te erven en moet ze daarvoor naar Rusland afreizen. Voor haar een gelegenheid om in het levensverhaal van haar moeder en haar familiegeschiedenis te duiken en daar een boeiende documentaire over te maken in de vorm van Liefde Is Aardappelen.

Haar moeder wilde nooit over haar Russische verleden praten en is nu ernstig ziek, waardoor ze niet meer kan praten. Maar haar stem klinkt voort in een reeks brieven van haar hand, die tijdens de film worden voorgelezen (nadat ze in het ouderlijk huis in een la zijn gevonden). Dit gebeurt afwisselend tegen een achtergrond van familiefoto's, illustratieve animaties, beelden van het ouderlijk huis of de winterse omgeving van hedendaags Rusland. Het levert af en toe zeer fraaie plaatjes van sneeuwlandschappen op.

Van der Horst richt zich vooral op de jeugd van haar moeder Zoja, met de vraag: wie was zij, voordat zij mijn moeder was? Zoja's verhaal begint min of meer met een hongersnood eind jaren dertig, waarop de ellende van de Tweede Wereldoorlog volgde. En nog een hongersnood. Tijdens één daarvan overweegt de matriarch zelfmoord te plegen zodat haar kinderen in een weeshuis terechtkomen en tenminste te eten zullen krijgen.

Zoja had vijf zussen, van wie Ljoeba, Liza en Valja nog een rol spelen. De andere twee zijn al overleden. Valja wil niet met Aliona praten, want van praten over het verleden komt volgens haar niets goeds. Het is een verleden van honger, pijn en een voortdurende angst voor de eigen overheid die je zomaar kon meenemen naar een strafkamp in Siberië voor onduidelijke redenen. Een angst die blijft hangen.

Iedereen gaat daar anders mee om. Zoja vluchtte naar Nederland. Tante Ljoeba in een diep geloof in het communisme en na de val daarvan in de lang verboden kerk. Tante Liza vlucht door de angst te ontkennen: volgens haar was er van angst en ellende helemaal geen sprake in haar jeugd. Tenminste, ze zegt zich daar niks van te herinneren, en als ze zich dat niet herinnert dan was het toch ook niet zo?

Wat begint als een poging van Van der Horst om meer te weten te komen over het leven van haar moeder wordt een ontroerend familieportret en een zeer boeiende verkenning van het leven van burgers op het platteland van de Sovjet-Unie ten tijde van Stalin. Burgers die volgens de idealen van de staat zouden moeten profiteren van het nieuwe beleid, maar daar juist onder gebukt gaan door honger en angst als gevolg van dat beleid.