in Recensies
Update:
Na de Tweede Wereldoorlog was er weinig erkenning voor het leed dat de vrouwen en kinderen in de Jappenkampen was aangedaan. Dat is nog duidelijk merkbaar aan de manier waarop ze over hun verleden praten. "Wat is mijn verhaal nou waard?" vraagt een vrouw aan regisseur Van Huystee. De vrouwen hebben hun hele leven moeten zwijgen over hun verleden, met als gevolg dat hun herinnering haast is uitgewist. Als ze hun ogen sluiten, komen de verborgen gevoelens van verdriet en boosheid naar boven.
Pieter van Huystee stelt in zijn documentaire de vragen die hij zijn moeder nooit heeft durven stellen. Het levert aangrijpende verhalen op over de tijd van de vrouwen in de Jappenkampen. Zijn moeder en oma zijn overlevenden van kamp Tjideng, een Japans vrouwenkamp in het oude Nederlands-Indië. Archiefmateriaal van de oorlog is er nauwelijks, dus de ervaringsverhalen van de vrouwen zijn essentieel om een beeld te kunnen schetsen van die tijd. Als Ik Mijn Ogen Sluit maakt de geschiedenis sterk invoelbaar, aan de hand van indringende anekdotes, bewaard gebleven tekeningen uit de kampen en treffende animaties van de belevingswereld van de geïnterviewde vrouwen.
Op het eerste gezicht lijkt de film een warboel van verzamelde oorlogsverhalen. In een mum van tijd worden meer dan tien vrouwen geïntroduceerd, met allemaal een persoonlijk verhaal. Als Ik Mijn Ogen Sluit had een vergaarbak van herinneringen kunnen worden, maar niets blijkt minder waar want elk individueel verhaal bewijst zijn meerwaarde. Door niet enkel het verhaal van een van de vrouwen uit te lichten maar elk verhaal de ruimte te geven, ontstaat een uitgebreide en volledige informatiestroom. De verhalen hebben veel overlap en lijken zich bijna te herhalen. Saaiheid dreigt, maar als stijlfiguur werkt het goed: herhaling benadrukt. Het gemeenschappelijke trauma van de vrouwen wordt pijnlijk duidelijk. Een goede inhoudelijke keuze van Van Huystee.
Wat de vrouwen hebben meegemaakt, kunnen alleen zij voelen. De kleurrijke animaties van Hanneke van der Linden maken het toch mogelijk om daar als buitenstaander behoorlijk dicht bij te komen. Ze visualiseren de emoties die de vrouwen specifiek nu, op latere leeftijd, nog bij zich dragen. De felle kleuren ogen strijdbaar, maar zijn vooral indringend. Ook lijkt het aquarel nog nat op het papier te zitten, alsof de kwaststreken vers van het netvlies van de vrouwen komen. Het haast visuele sounddesign van Mark Glynne en de muziek van Harry de Wit ondersteunen de vertelkracht van de tekeningen en animaties heel treffend. Geluiden van geweerschoten roepen een plaatsvervangende angst op, wat erg knap gedaan is. De kijker wordt bijna zelf bang voor "de kleine mannetjes met scheve ogen en een brilletje".
Opvallend is hoe de vrouwen behoorlijk luchtig zijn over hun ervaringen in de kampen. Ze relativeren alle gruwelijkheden die ze hebben meegemaakt door te stellen dat een ander het altijd erger heeft. Hedendaagse oorlogen en bezettingen worden aangehaald om aan te tonen dat ze het helemaal niet zo uitzonderlijk slecht hebben gehad. "Goh, wat heb ik lekker gezworven", mijmert een vrouw ook, alsof de oorlog een heerlijk zorgeloze tijd voor haar was. De wringende conclusie is dat de vrouwen hun ogen altijd gesloten hebben gehouden, alsof het verleden zich niet heeft afgespeeld. Juist daarom is het zo belangrijk dat de vrouwen voor Als Ik Mijn Ogen Sluit wél in dat verleden duiken. De herinnering mag niet verloren gaan.
