Regie: Cord Jefferson | Scenario: Cord Jefferson | Cast: Jeffrey Wright (Thelonious 'Monk' Ellison), Leslie Uggams (Agnes Ellison), Sterling K. Brown (Cliff Ellison), Erika Alexander (Coraline), Tracee Ellis Ross (Lisa Ellison), e.a. | Speelduur: 117 minuten | Jaar: 2023

Bill Cosby is inmiddels uit de gratie, maar toen The Cosby Show veertig jaar geleden op de buis verscheen was het voor veel zwarte mensen een verademing om een zwart gezin te zien dat bestond uit hoogopgeleide mensen die er financieel goed voor stonden. En ineens zijn we in de eenentwintigste eeuw waarin er kritiek komt als zwarte auteurs niet iets over ras schrijven, want alle overige verhalen zijn blijkbaar blank. American Fiction legt dit onderwerp onder de loep, op de mooiste wijze: als komedie.

Thelonious is een gepubliceerde schrijver en docent aan een universiteit. Hij is zwart, maar houdt zich niet bezig met zijn huidskleur en vindt het storend als anderen dat namens hem wel doen. Wanneer hij er even tussenuit gaat en zijn familie opzoekt, schrijft hij voor de grap een boek met een belachelijk stereotiepe zwarte toon. Het blijkt echter in de smaak te vallen. Er wordt hem zo'n grote smak geld aangeboden dat Thelonious wel mee moet gaan in de façade.

Dit concept is niet nieuw. Er is bijvoorbeeld Bamboozled van Spike Lee, waarin twee zwarte mannen aan een televisieproducent voor de grap voorstellen om de 'minstrel show' weer terug te brengen, wat een succes wordt. Zelfs het concept van zwarte mannen die zichzelf 'ghetto' moeten opstellen om een probleem op te lossen, zat in het hilarische Keanu met Jordan Peele en Keegan-Michael Key.

Maar American Fiction is intiemer en luchtiger dan de eerstgenoemde en dieper dan de laatstgenoemde. En deze film heeft Jeffrey Wright, op een manier zoals we hem nog nooit eerder hebben gezien. Een film als deze vereist een acteur die hem kan dragen (ondanks dat andere castleden zeker geen zwakke muurbloempjes zijn) en dat doet Wright. Al vanaf de openingsscène, waarin hij in korte tijd van neutraal naar witheet gaat wanneer een blank meisje in zijn klas eist dat hij zich zou moeten storen aan een bepaald woord.

Ook is dit een waardevolle film omdat deze laat zien dat er zwarte Amerikanen zijn die niet in een hokje geduwd kunnen worden, zelfs al zouden ze daar zelf in willen zitten. Thelonious is opgegroeid in een welvarend zwart gezin. Zijn zus werd arts, zijn broer plastisch chirurg. Hij zou zich moeten inspannen om straattaal te spreken. Zulke mensen bestaan; waarom worden die gedwongen zich aan te sluiten bij een groep waarin ze niet thuishoren?

American Fiction biedt wat verrassingen, zoals het verloop van Thelonious' familiebezoek, maar is deels ook voorspelbaar. Natuurlijk wordt het satirische boek een succes en natuurlijk moet Thelonious zich aan de telefoon ineens voordoen als een ex-gedetineerde gangster. Maar de manier waarop Wright het uitvoert is goed voor een lach. Er mankeert weinig aan de komische kant van deze film.

De boodschap komt ietwat laf over. Geen idee of dit al in het boek zat waar deze film op is gebaseerd (Erasure, van Percival Everett), maar het lijkt alsof er bewust een tegengeluid is verzonnen om niet al te hard over te brengen wat het verhaal wil vertellen. Thelonious krijgt te horen dat hij in een ivoren toren zit en dat hij genoegen schept uit geen herkenning zien in de stereotiepe zwarte cultuur (iets dat hij niet lijkt te doen).

De film lijkt zich er ook niet van bewust dat hij zelf ook steunt op stereotypes. Het woke meisje in de klas heeft geverfd haar, want kennelijk zijn het altijd 'dat soort mensen'. Iemand in Thelonious' omgeving komt uit de kast en loopt vervolgens de hele dag rond in strak ondergoed samen met andere halfnaakte mannen terwijl de cocaïnelijntjes op tafel klaarliggen. Jammer dat iets over hokjesgeest bepaalde mensen toch in hokjes stopt.

Visueel is er niets opzichtigs. Regisseur Cord Jefferson toont nergens een neiging om geforceerd zijn cinematografische stempel op de film te drukken; alles wordt correct en helder in beeld gebracht. Er is zelfs een shot dat zo neutraal is dat de genialiteit ervan bijna verloren gaat: iemand met een hartstilstand wordt behandeld, maar het enige dat in beeld komt zijn twee benen en een hoeslaken dat ritmisch beweegt door de hartmassage, totdat dat stopt en de benen nog steeds geen teken van leven tonen.

American Fiction is een tikkeltje aan de lange kant en heeft een einde dat niet helemaal emotioneel een verzadigd gevoel achterlaat, maar is verder een ongewoon komisch drama waar oprecht om kan worden gelachen. De film schippert tussen voorspelbaar en verrassend en laat een kant van de Afro-Amerikaanse samenleving zien die vaak wordt genegeerd, juist omdat deze niet zwart genoeg is voor het publiek. Ieder huisje heeft zijn kruisje, ook bij opgeleide zwarte mensen met een dikke bankrekening.

American Fiction is te zien bij Prime Video.