De nieuwe hoopvolle documentaire Breaking Social van de Zweedse regisseur Fredrik Gertten plant een zaadje voor maatschappelijke verandering. Vooral de corrupte wegen van de exorbitant rijken worden aan het licht gebracht en aan de kaak gesteld.
De film begint met een hervertelling van het onzichtbare sociale contract dat we allemaal zijn aangegaan: de impliciete belofte dat als we een goede studie doen, hard werken en elkaar met respect behandelen, we vanzelf op een goede plek terecht zullen komen. Maar gaat deze meritocratische vlieger ook op als een stelselmatige vorm van corruptie de maatschappij als een schimmel bederft?
Volgens schrijver en historicus Rutger Bregman zijn het in de praktijk juist de mensen die keihard werken en de ruggengraat van de samenleving vormen (denk bijvoorbeeld aan docenten en verpleegkundigen) die het minst verdienen. Aan het woord komt bijvoorbeeld de Amerikaanse docent Jennifer Craig die zich in 2018 uitgroeide tot leider van lerarendemonstraties in West Virginia, toen haar collega's dubbele banen en nachtdiensten moesten nemen om nog rond te kunnen komen. Steeds meer mensen zakken mét een betaalde baan door de armoedegrens terwijl de geldwolven hun vermogen behendig wegsluizen naar belastingparadijzen.
De doorgewinterde onderzoeksjournalist Sarah Chayesdut vertelt wat ze ontdekte toen ze haar onderzoeksmodel, waarmee ze jarenlang de corrupte politiek in Afghanistan analyseerde, losliet op andere landen: in Amerika zijn precies dezelfde kleptocratische systemen aan het werk! Systemen die corruptie, uitbuiting en ongelijkheid in stand houden, met in de glanzende hoofdrol regeringen en machthebbers die graag aan zelfverrijking doen.
Fredrik Gertten heeft verschillende voorbeelden van mensen die in opstand zijn gekomen tegen sociale ongelijkheid en onderdrukking tot één geheel geweven. Het indrukwekkendst is de opstand van de bevolking van Chili. Hun opstanden tegen de corrupte, giftige regering werden aanvankelijk bruut neergeschoten (het leger mikte expres op de ogen van demonstranten), maar uiteindelijk gingen ze zo massaal de straat op dat er niets meer tegen te doen was. Danseres Melissa Briones reflecteert erop met tranen in haar ogen. Ze is nog steeds niet veilig op straat omdat een vrouw in Chili maar weinig waard is, maar jonge vrouwen laten hun stem horen en organiseren steeds meer gezamenlijke (dans)protesten.
Sven Hughes, voormalig medewerker van het beruchte Cambridge Analytica, doet onderzoek naar de corrosie van de democratie die ontstaat dankzij semilegale praktijken, waarbij bedrijven de politieke lobby sponsoren en zelf alvast wetsvoorstellen (en nieuwe havens voor luxe megajachten) verzinnen. Deze bedrijven hebben vaak een ondoorzichtig web opgezet zodat totaal niet meer duidelijk is hoe de geldstromen lopen of wie tot verantwoording kan worden geroepen, maar ondertussen bemoeien ze zich met de uitkomst van de verkiezingen.
De wereld is kortom een zooitje waarin alles draait om geld; de planeet wordt geplunderd en compleet leeggeroofd. De ongelijkheid wordt zoals de Franse econoom Piketty voorspelde alleen maar groter. Volgens Rutger Bregman hoeven we ons niet zonder slag of stoot neer te leggen bij deze maatschappelijke structuur (met stelselmatige uitbuiting en onderdrukking) zoals die nu is gevormd. Als het aankomt op het welzijn van de planeet, kunnen we ons vooral de superrijken niet veroorloven.
Economiecorrespondent Peter S. Goodman van The New York Times doet een duit in het zakje met een komische reflectie op het dankwoord van Amazon miljardair Jeff Bezos, die werkelijk denkt dat hij iets goeds voor de mensheid heeft gedaan door voor miljoenen een commercieel plezierruimtevaartje te maken. Je kunt op zijn zachtst gezegd stellen dat hij niet meer met zijn voeten in de klei staat. Ondertussen komen medewerkers van Amazon aan het woord die, tot grote ergernis van Amazon, een vakbond proberen op te richten en vertellen over de bedroevende en bar slechte arbeidsomstandigheden.
Deze soepele documentaire heeft een mooie, logische opeenvolging van persoonlijke verhalen en geeft een overkoepelend beeld van dezelfde schrijnende situaties op verschillende plekken ter wereld. Dit wordt afgewisseld met rustige reflecties die tegelijkertijd een helder patroon met een pijnlijke realiteit blootleggen.
