Regie: Kilian Lieb, Max Rainer| Speelduur: 101 minuten | Jaar: 2023

Het begon allemaal in Goes: daar werd door computernerd Herman Johan Xennt in 1995 een oude NATO-atoombunker omgebouwd tot een anarchistische mancave met de gepaste naam Cyberbunker. Vanuit zijn ondergrondse vrijplaats manoeuvreerde hij zich naar het hart van het dark web en verzamelde hij een schare van hackers om zich heen. Dit duurde tot het complex geheel in vlammen opging, maar Xennts toekomstplannen gingen niet in rook op. In Cyberbunker: The Criminal Underworld wordt de heropbouw van zijn imperium in Duitsland gevolgd en diens invloed op de internetgeschiedenis.

Traben-Trarbach schijnt in eerste instantie een idyllisch Duits dorpje, maar erboven ging een duister geheim schuil. Op een nabije berg werd in 2015 een bunker opgekocht door een vreemde vogel uit Nederland, die er samen met zijn merkwaardig team aan IT-specialisten neerstreek. Daar vervolgden zij de werkzaamheden van Cyberbunker: het hosten van velerlei websites, ongeacht hun inhoud. Volgens de ideologie van volstrekte autonomie op het internet, vormde Cyberbunker een belangrijke ader voor het dark web en faciliteerde zij het bestaan van websites als WikiLeaks, The Pirate Bay en Wall Street Market.

In de documentaire wordt het opzetten en oprollen van de bunker sensationeel gevat en komen vele betrokkenen aan het woord, waaronder rechercheurs, burgers en Xennt vanuit het gevang. Hun gedeelde verleden is aanzienlijk, met hoofdstukken over uitwisselingen met de Ierse maffia en een cyberoorlog die in 2013 bijna het wereldwijde web nekte. Naarmate de documentaire vordert, duiken er steeds meer gebeurtenissen op die Nederlandse kijkers bekend voor kunnen komen. Een vlag van de Piratenpartij mag niet ontbreken, net als een hackathon van de Nederlandse internetprovider XS4ALL, en een Nederlandstalige tour door de Zeelandse bunker onder begeleiding van een piepjonge Xennt.

Juist deze gronding in algemene ontwikkelingen maakt de documentaire begrijpelijk voor een hoop digibeten, en biedt zij tegelijkertijd een zeldzaam verslag van de Nederlandse internetgeschiedenis. Vanzelfsprekend reiken de implicaties van Cyberbunkers (wan)daden verder dan alleen de Nederlandse en Duitse grenzen, en komen ook partijen als de FBI en Ierse misdaadjournalisten aan het woord. Vele arrestaties, verspreid over drie continenten, waren het gevolg van het platleggen van Cyberbunker in 2019, wat aantoont hoe enorm de gevolgen kunnen zijn van een klein groepje extremistische internetpioniers in een vergeten bunker.

Ondanks de vergaande implicaties van Cyberbunkers werk, waakt Cyberbunker: The Criminal Underworld ervoor om de mensen erachter ook zodoende te behandelen. Ze komen voornamelijk over als buitenbeentjes, die samen een hechte familie vormen en zich gezamenlijk inzetten voor het dogma van absolute internetvrijheid. Tot het bittere einde zijn zij blijven geloven in de ondergrondse Republiek van Cyberbunker, waar enkel hun eigen wetten golden. Meesterbrein Xennt leest braaf uit zijn notities op dat hij na zijn vrijlating wederom zal vechten voor een betere wereld - in zijn eigen optiek.

Cyberbunker: The Criminal Underworld is te zien op Netflix.