Er fronsten her en der wat wenkbrauwen toen bekend werd dat Chris Rock aan de slag zou gaan met een nieuwe Saw-film. De Amerikaanse komiek verklaarde zich weliswaar een groot liefhebber van de achtdelige horrorreeks, maar zijn cv vertoonde nul ervaring in het genre. Dat hem desondanks het voordeel van de twijfel werd gegund, leek deels gebaseerd op de recente Halloween-doorstart. Die was immers op poten was gezet door Danny McBride en David Gordon Green, die voorheen enkel hadden samengewerkt voor melige komedies, en dat had geresulteerd in een film die behoorlijk komedievrij was en zelfs opvallend trouw aan John Carpenters klassieke voorganger. Helaas pakt Spiral: From the Legacy of Saw (een hele mondvol voor een filmreeks die ooit begon met een uiterst korte titel) iets minder geslaagd uit en dat is voor een deel toch Rock aan te rekenen.
In alle redelijkheid is het natuurlijk ook wel een lastige klus om de Saw-reeks op een interessante wijze voort te zetten. De verrassingshit uit 2004 kreeg destijds in een hoog tempo zes vervolgen, die de gruwelijkheid flink opvoerden en het wijdvertakte verhaal steeds complexer maakten. De talloze subplots, flashbacks en bizarre onthullingen maakten van de franchise een pretpark waarin de attracties met elkaar verbonden waren via een hoogst ongebruikelijke infrastructuur: geen brede promenades maar smalle gangetjes, bruggetjes en tunneltjes. Een uiterst ongebruikelijke manier om een filmreeks te construeren, maar het succes was er niet minder om. Bij het als afsluiter bedoelde zevende deel bleek de formule echter al behoorlijk sleets en de geplande doorstart kwam met het weinig indrukwekkende Jigsaw vier jaar geleden ook niet echt van de grond. Dus ja, welke kant kun je nog op met deze reeks?
Terug naar de basis dan maar, lijkt het idee. Dat was waarschijnlijk wel de juiste keuze, want hierdoor kan Spiral als vervolg fungeren zonder verstrikt te raken in de complexe continuïteit van de voorgaande delen. Het grote voordeel daarvan is dat er geen voorkennis vereist is. Zelfs de voorgeschiedenis van een moralistisch ingestelde moordenaar die zijn slachtoffers met sadistische vallen om het leven bracht wordt voor nieuwkomers her en der voldoende duidelijk gemaakt. Qua plot is Spiral ook aangenaam rechtlijnig: er wordt een reeks Jigsaw-achtige moorden gepleegd op politieagenten die allemaal iets op hun kerfstok hadden, en de agent die de leiding heeft over het onderzoek is iemand die vanwege zijn extreme rechtschapenheid niet bepaald op waardering van zijn collega's hoeft te rekenen. Mocht je trouwens denken te weten wie de dader is omdat je nog weet hoe Jigsaw eindigde: rustig maar, alles uit die film wordt volledig genegeerd.
Ten opzichte van voorgaande delen valt Spiral een stuk makkelijker in een hokje te plaatsen: dat van de politiethriller. En dus krijgen we een ervaren agent die zijn eigen plan trekt, een commissaris die hij geregeld in de haren vliegt en een jonge partner die hij de fijne kneepjes van het politiewerk bijbrengt, terwijl de stad lijdt onder een hittegolf en de slachtoffers zich steeds hoger opstapelen. Gesneden koek allemaal, maar goed genoeg voor een effectieve seriemoordenaarsthriller die aardig inspeelt op integriteitsproblemen die het Amerikaanse politiesysteem kenmerken. Alleen voelt het hele Saw-element daarin nogal incidenteel. Er is weinig herschrijfwerk voor nodig om hiervan een volkomen losstaande film te kunnen maken.
Toen deze film werd aangekondigd leek het erop dat Rock enkel betrokken zou zijn als schrijver en producent, maar uiteindelijk is hij ook degene die de hoofdrol op zich heeft genomen. Het is de vraag of dat een goede keuze is geweest. Toegegeven, op sommige momenten is Rock prima op zijn plek als ervaren agent met een kort lontje, maar helaas kan hij het op andere momenten toch niet laten de komiek uit te hangen. Aldus krijgen we een barrage aan popculturele referenties die voor luchtigheid moeten zorgen. Het begint met flauw stand-upgeleuter over Forrest Gump en kringelt vervolgens langs New Jack City via Diff'rent Strokes naar The Wire. Inderdaad: mediaproducten die waarschijnlijk ouder zijn dan de gemiddelde kijker. Het doodgetrapte paard dat Twilight heet is zowaar het jongste slachtoffer.
Maar waar deze verwijzingen nog enigszins de persoonlijkheid van Rocks personage illustreren, is een opzichtige knipoog naar Pulp Fiction (mogelijk bedoeld om Samuel L. Jackson te behagen, die even een cheque komt innen) vooral afleidend in een scène waarvan de toon niet bepaald gebaat is bij dergelijke lolligheden. Het roept de vraag op hoeveel zeggenschap Rock had in het productieproces. Darren Lynn Bousman wist zich als regisseur van eerdere delen nog prima van zijn taak te kwijten, maar lijkt hier af en toe maar wat op de automatische piloot te regisseren. Wanneer Rocks personage zich haast om een collega te redden, moet de muziek benadrukken dat het een intense scène is, want de shots missen elke vorm van dynamiek. Een auto die met maximaal dertig kilometer per uur van rechts naar links door het beeld komt rijden volstaat blijkbaar voor het impliceren van een dollemansrit.
Zoals gebruikelijk zet ook Spiral tegen het einde de deur weer op een kier voor een volgend deel. En wie weet wordt dat daadwerkelijk gemaakt en brengt dit de materie naar een hoger niveau. De Saw-reeks heeft zichzelf in het verleden vaker heruitgevonden. Maar waar in eerdere delen het werk van de gestorven Jigsaw-moordenaar nog werd voortgezet door zijn discipelen, hebben we in Spiral te maken met een doodordinaire copycat. Het voelt exemplarisch voor de film zelf: de visuele iconen worden allemaal weer uit de kast getrokken, maar thematisch zijn de lijntjes dunner dan ooit. Het zou dus ook zomaar kunnen dat dit de laatste stuiptrekking zal blijken van een reeks waar niet veel meer uit te halen valt.
