![Small Axe [BBC First]](https://cdn.filmtotaal.nl/images/original/lafa6tche8fk_hero.jpg)
Op de valreep van 2020 komt gevierd filmmaker Steve McQueen (Shame, 12 Years A Slave) met niet één maar vijf films. Samen heet deze reeks Small Axe, afzonderlijk heten ze Mangrove, Lovers Rock, Red, White and Blue, Alex Wheatle en Education. Ze waren de afgelopen vijf weken te zien op BBC, en verschijnen nu in Nederland op Ziggo On Demand. McQueen koos ervoor om ze voor televisie te maken, zodat 'zijn moeder ze ook kon zien.' Het zijn dan ook zijn persoonlijkste films tot nu toe, over de Caribische gemeenschap in Londen in de jaren zestig, zeventig en tachtig. Een nieuw hoogtepunt voor de geëngageerde regisseur.
Mangrove [* * * *]
Notting Hill, 1968. In deze wijk van Londen wonen veel Caribische immigranten uit de (voormalige) kolonies van het Britse rijk. De politie maakt ze het leven zuur en houdt zonder reden zwarte mensen aan of slaat ze in elkaar. Frank Chrichlow opent een nieuw restaurant, Mangrove, dat al snel een belangrijke ontmoetingsplek wordt voor de gemeenschap. De lokale politie valt alleen om die reden meerdere keren per week de zaak binnen en slaat de boel telkens kort en klein.
Frank sluit zich na de zoveelste ongeprovoceerde vernedering door de politie aan bij een demonstratie tegen politiegeweld, mede georganiseerd door Altheia Jones (mooie rol van Letitia Wright, bekend als het kleine zusje van Black Panther). Niet verrassend laat de politie dit niet zomaar gebeuren: ze vallen de vredige doch boze demonstranten aan, en arresteren in de chaos die daardoor ontstaat negen mensen als aanstichters van rellen, de zogeheten 'Mangrove 9', inclusief Frank en Altheia. Wat volgt is het proces tegen de zwarte demonstranten, dat zij aangrijpen om het onrecht dat hen wordt aangedaan aan te kaarten. McQueen maakt met zijn intense doch onopgesmukte regie en script scherp en spannend engagement. Mangrove werd vorig jaar al gedraaid en speelt zich af in 1968, maar voelt sinds de BLM-demonstraties deze zomer extra relevant en actueel aan.
Lovers Rock [* * * * *]
Naast de ellendige onderdrukking door politie en overheid is er in Mangrove af en toe ook ruimte voor heerlijke reggaedans en -muziek. Deze staat centraal in Lovers Rock, een heel ander soort film, en een hoogtepunt in het oeuvre van Steve McQueen en het filmjaar 2020. Lovers Rock is vol levensvreugde en sensualiteit en brengt die met prachtige cameravoering tastbaar in beeld. In het tijdsbestek van een etmaal wordt een huisfeest opgezet, dat daarna het gros van de film in beslag neemt.
Tieners Martha en Patty zijn nominaal de hoofdpersonen, maar dit is vooral een portret van de jonge zwarte Britse gemeenschap in 1980. Zij hebben op het feest een eigen plek, waar ze zich kunnen ontspannen en los kunnen gaan, zonder de waakzame ogen van ouders en familie of bemoeienis van witte mensen. Waar ze kunnen genieten van reggae, dub en disco, van goede curry en van elkaar. McQueen doet daarbij iets essentieels, wat je heel weinig ziet in films: hij laat het ene na het andere liedje volledig afspelen, terwijl daarop gedanst wordt of gesprekken gevoerd worden. Het mooiste moment is als de deejay Janet McKay's Silly Games draait, de dansers eerst gaan meezingen en dan nog een aantal minuten blijven doorzingen nadat het nummer afgelopen is. Het gebeurde spontaan op de set, maar het brengt het saamhorigheidsgevoel geniaal over.
Red, White and Blue [* * * *]
Met de derde film in de reeks blijft McQueen in de jaren tachtig, maar keert terug naar de onderwerpen politie en racisme. Met Red, White and Blue vertelt hij het waargebeurde verhaal van zwarte politieman Leroy Logan (het rijkste en beste acteerwerk van John Boyega tot nu toe). Logan was een jonge wetenschapper maar besloot om bij de politie te gaan nadat twee agenten zijn vader zonder reden in elkaar sloegen. Leroy wil de politie van binnenuit verbeteren, zodat er weer meer connectie komt tussen de politie en de gemeenschap die zij zou moeten beschermen in plaats van aanvallen.
McQueen maakt het gevoel van onderdrukking en onzekerheid dat het schijnbaar willekeurige, racistische politiegeweld met zich meebrengt, vanaf de eerste scène invoelbaar. Dankzij Leroy Logans verhaal is de problematiek ook zeer persoonlijk. Hij worstelt als politieagent om nog normaal met mensen uit zijn eigen buurt om te gaan, en met het alomaanwezige racisme van collega's. Ook ondervindt hij de impact van zijn beroepskeuze op zijn relatie met zijn vader, die de politie als de vijand ziet van alle zwarte mensen. McQueen onderstreept hun gecompliceerde verhouding mooi in een scène waarin pa Logan zijn zoon naar de eerste dag op de politieacademie rijdt, niks kan zeggen maar hem wel omhelst terwijl we op de radio Al Greens 'How Can You Mend A Broken Heart' horen. Net als Mangrove voelt Red, White and Blue akelig actueel. McQueen richt zich dan ook vooral op de worsteling en biedt geen makkelijke oplossingen.
Alex Wheatle [* * * ½]
Na de politie verkent McQueen het leven in de gevangenis voor de zwarte schrijver Alex Wheatle. Wheatle werd gearresteerd als onderdeel van de zogenaamde Brixton uprising, een rel in 1981 waarbij spanningen tussen de arme zwarte jongeren van Brixton en de politie explodeerden. In de gevangenis reflecteert Wheatle op zijn leven tot dan toe. Interessant is vooral hoe hij als wees opgroeide in een systeem dat hem voortdurend benadeelde of beschimpte vanwege zijn huidskleur, maar later, als hij daar als jonge volwassene eindelijk vrij van is, helemaal opnieuw moet leren wat het betekent om 'zwart te zijn' in het Londen van de jaren zeventig.
De manier waarop hij praat en loopt is een reflectie van zijn opvoeding in weeshuizen en scholen op het Britse (witte) platteland. Hij kent geen straattaal, draagt de verkeerde kleding en drugsdealers zien hem aan voor politie. Zijn enige connectie met de mensen om zich heen, behalve zijn huidskleur, is zijn liefde voor reggae. Net als de eerdere Small Axe-films zit Alex Wheatle daardoor vol heerlijke muziek. Stilistisch is het de minst opvallende film in de reeks, die mogelijk baat had gehad van een langere uitwerking van de aangesneden thema's en het leven van Alex Wheatle. Tegelijk laat Alex Wheatle zo ook zien hoe deze films niet alleen individuele films zijn, maar onder de noemer Small Axe één geheel vormen, dat zowel de vreugde als het verdriet van de zwarte Britse gemeenschap van alle kanten belicht.
Education [* * * *]
De laatste film in de reeks is even kort als Alex Wheatle, maar voelt dit keer niet té kort. Net zoals de jonge feestgangers in Lovers Rock zijn de personages hier fictief, maar wel geworteld in de realiteit - specifiek die van zwarte kinderen en ouders in Groot-Brittannië begin jaren zeventig. Zoals de titel aangeeft staat onderwijs centraal, of liever gezegd: het gebrek daaraan. McQueen stelt met Education aan de kaak hoe het Britse onderwijs systematisch zwarte kinderen achterstelde, ze daarop afrekende en ze naar aparte scholen stuurde, waar eigenlijk niks meer onderwezen werd.
De jonge Kingsley droomt ervan om astronaut te worden, maar heeft nooit goed leren lezen. Hij wordt naar een 'speciale school' gestuurd, waar de leraar meestal afwezig is, of een lange versie van 'House of the Rising Sun' op zijn gitaar speelt, met als enige educatieve vraag: wie schreef dit nummer? En dan zelf nog eens het verkeerde antwoord geeft door te zeggen dat dit The Animals waren, terwijl die het nummer slechts coverden. Net als in Red, White and Blue toont McQueen vooral de strijdbaarheid van de ouders tegen het systeem, en niet of en hoe de problemen werden opgelost. Hij benadrukt nog maar eens dat de problematiek van toen nog steeds die van nu is. Zo creëren zijn vijf films een beeld van het verleden van de zwarte gemeenschap in Groot-Brittannië, en tegelijkertijd een (indirecte) reflectie op het heden.
Small Axe is te zien bij BBC First.
