Grootmacht Rusland leeft nu al acht jaar onder de heerschappij van Vladimir Poetin. De vier jaar ervoor was de oud KGB-agent werkzaam als premier van het land, een functie die hij ook al twee jaar onder Boris Jeltsin bekleedde. De macht van Poetin is zo groot dat hij wel de nieuwe tsaar van Rusland wordt genoemd. Het is een imago dat de president zelf maar al te graag cultiveert.
De macht van Poetin is groot en hij doet er alles aan om die onbeperkt te verlengen. De Russen hebben Poetin op een voetstuk staan, maar het tegengeluid wordt sterker. De weerstand tegen zijn nationalistische beleid groeit. Je moet echter van zeer goede huize komen om het tegen president Poetin op te kunnen en durven nemen. Zo goed dat het eigenlijk nog niemand is gelukt om op gelijkwaardige wijze de strijd met de president aan te gaan.
Tegenstanders worden of monddood gemaakt, krijgen een schandaal om de oren, worden om een wissewasje de gevangenis in gegooid of komen onder zeer verdachte omstandigheden om het leven. Met de komst van het kapitalisme in Rusland en dan met name de opstanding van enkele rijke oligarchen verschenen ook de eerste barstjes in de heerschappij van Poetin. Eén van hen is de steenrijke Michail Chodorkovski, een voormalig bankier die flink profiteerde van de verkoop van staatsoliebedrijf Yukos.
Chodorkovski besloot na zijn succesvolle ondernemersbestaan om de politieke strijd met Poetin aan te gaan door de andere politieke partijen financieel te steunen. Het besluit kwam de oliemagnaat duur te staan. Naar verluidt zat Poetin zelf achter de arrestatie van zijn politieke tegenstander. Chodorkovski verdween negen jaar achter de tralies wegens fraude, oplichting en belastingontduiking. Door de goedheid, maar in feite een verkiezingsstunt van Poetin kreeg hij uiteindelijk gratie vanwege zijn zieke moeder.
De van een toepasselijke titel voorziene documentaire Citizen K (de 'K' verwijst naar de verengelste naam van Chodorkovski) is een lange zit. De maker, Alex Gibney, schetst een intens beeld van een Rusland dat zich in horten en stoten aansloot bij het kapitalisme en van een bevolking én machthebber die hier maar moeilijk mee om konden gaan. Het nieuwe Rusland was geschoeid op een democratische leest, maar daar hanteert Poetin zo zijn eigen definitie van. Zeker is dat een stoorzender als Chodorkovski niet in de megalomane plannen van de president past.
Gibney geeft ons een duidelijk en chronologisch overzicht van de gebeurtenissen die hebben geleid tot de arrestatie, maar raakt ondanks zijn interviews met de in ballingschap in Londen verblijvende Chodorkovski zijn hoofdpersoon steeds meer uit het oog. Feitelijk gaat Citizen K meer over 'tsaar Vladimir' die geen politieke tegenstand duldt, het land aanvankelijk veel economische voorspoed brengt maar duidelijk weinig vertrouwen heeft in een democratische rechtsstaat. Gibney blijft dit onderstrepen, tot aan de meest recente presidentsverkiezing aan toe.
Het ontbreekt de film aan context en nuance. Het is te makkelijk om enkel Poetin als een machtsbeluste heerser neer te zetten. Daarvoor duikt Gibney te weinig in de Russische volksaard en de historie van de Sovjet-Unie. Vreemd genoeg lopen zelfs in Moskou nog steeds straatartiesten rond die met trots Lenin en Stalin imiteren en met bezoekers op de foto gaan. Hoe diep de wonden van het communisme zijn en het feit dat in deze moderne tijd Poetin daar perfect in past wordt maar mondjesmaat duidelijk gemaakt.
Citizen K biedt hierdoor eigenlijk niet veel meer inzichten dan wat een volger van de moderne westerse media allang heeft meegekregen. Wie er wat minder bekend mee is en behoefte heeft aan een feitelijk overzicht van de ontwikkeling van het moderne Rusland, is aan het goede adres. Maar wie diepgang wil en daadwerkelijk wil begrijpen hoe de macht van Poetin is ontstaan en waarom politieke oppositie niet in dat straatje past, moet verder zoeken.
