Draagbuideltje om, baby erin. En dan door de frontlinie wandelen, een zwaar belegerde stad in. Hoe leg je aan je kind uit dat je haar eerste levensjaar met haar op een van de gevaarlijkste plekken op aarde hebt doorgebracht? Misschien kan dat wel niet. Maar Waad Al-Keteab doet met haar documentairefilm For Sama, opgedragen aan haar oudste dochtertje, een verdomd goede en zinnige poging. Want wat de Syrische regeringstroepen in Aleppo hebben aangericht, is geen kattenpis. Daar zou je wiegje maar gestaan hebben.
Toen Waad haar echtgenoot Hamza ontmoette, was hij nog verloofd met een ander. Beiden stonden aan de kant van de opstandelingen. Ze was nog student en volgde de jonge dokter, die als een van de weinigen in zijn vakgebied openlijk kritisch was op het regime. Zodra het gevaarlijk werd, vluchtte zijn aanstaande weg en zijn Waad en Hamza dichter naar elkaar toe gegroeid. Ze trouwden, schonken kleine Sama het leven, en ze bleven. Op een plek waar hun leven, en dat van hun meest dierbare schepseltje in het grootste gevaar was.
Inmiddels wonen ze in het Verenigd Koninkrijk, waar Waad haar film met hulp van Edward Watts heeft gemaakt. For Sama kan rijkelijk putten uit vele honderden uren film die zij al vanaf haar studententijd, en later als videojournalist, heeft geschoten. Eerst uit pure noodzaak om dingen vast te leggen, later om haar verhaal te vertellen en dat van strijdgenoten. De documentaire breit een vertelling aan elkaar die is gericht aan Sama, iemand die tijdens de eerste jaren waarin dit verhaal speelt nog niet eens is geboren. En zo ontstaat de film eigenlijk voor je ogen; een zeldzaam iets, zelfs voor een documentaire.
Hamza en Waad hebben elk een missie, waaraan ze zich niet kunnen ontrukken. Ook al krijgen ze meer dan genoeg kansen en zijn ze achteraf stomverbaasd dat ze niet eerder de veiligheid hebben opgezocht. Om goed te laten zien wat die missie voor elk is, krijgen we een uitgebreid kijkje in het ziekenhuis waar Hamza slachtoffers van allerlei aanvallen probeert te genezen. We zien bebloede mensen, kapotte mensen, en mensen voor wie de hulp te laat kwam. Opgestapeld. En we ontmoeten de mensen die hun levens riskeren, en zich soms moeten opofferen.
Het is een ijzersterk gegeven dat de film gericht is aan een oudere Sama dan we in beeld zien, maar die misschien nog steeds heel jong is. En dat For Sama wel bijna alle gruwelijkheden uitgebreid in beeld neemt. De film is daardoor goudeerlijk over de risico's die beide ouders hebben genomen, en verspilt geen tijd om dat aan te kaarten bij iemand die dit simpelweg moet weten. Elke keer als Waad gewonde of dode kinderen ziet, beseft ze wat ze Sama aandoet en is ze bang haar te verliezen. Op een gegeven moment wordt er een kind binnengedragen door zijn neefje. Te laat. In de voice-over bekent Waad aan Sama: "Ik vind het vreselijk om toe te geven, maar ik was jaloers op zijn moeder. Zij was al dood voordat ze haar kind moest begraven."
Van de twee indrukwekkende films over geheime ziekenhuizen in Syrië, die afgelopen jaar op IDFA draaiden, ging deze met de publieksprijs aan de haal. Die ander, The Cave, werd overtuigend tweede. Ze voelen beide cruciaal en laten verschillende facetten zien van hetzelfde gegeven: die verschrikkingen in Syrië die maar niet willen ophouden. Maar het valt ook wel behoorlijk te raden waarom For Sama aan het langste eind heeft getrokken: die persoonlijke invalshoek van de filmmaker. Het onderstreept nog harder: Waad moest dit wel vertellen, net zo hard als wij het moeten zien en horen.
