Het zal bij veel generaties nog vers in het geheugen staan: de beelden van Nelson Mandela die met vrouw Winnie door een uitzinnige menigte loopt. Na ruim vijfendertig gevangenschap was de toen toekomstige president van Zuid-Afrika en anti-apartheidsstrijder een vrij man. Het land stond aan het begin van een omwenteling, al bleek het een lastige taak om de verschillende bevolkingsgroepen en het immer sluimerende racisme in de hand te houden.
Met de documentaire The State Against Mandela and the Others is iets raars aan de hand. Hij blikt terug op het weken durende proces dat er uiteindelijk toe leidde dat Mandela en zijn strijdmakkers achter de tralies belandden. Interessante materie, ware het niet dat er alleen geluidsopnames zijn. Het komt natuurlijk wel vaker voor dat voor een visueel medium als film geen beeld voorhanden is, maar vaak wordt dit dan opgevuld met sfeerbeelden of tekst.
Een effectief middel, zolang je als filmmaker deze kunstgrepen binnen de perken weet te houden. Bij het regisseursduo Nicolas Champeaux en Gilles Porte is dit alles wat ze kunnen. Ruim honderd minuten moeten we het stellen met lastig verstaanbare geluidsopnamen van een halve eeuw oud en betrokkenen (onder wie de inmiddels overleden Winnie) die ernaar luisteren. Het leidt tot een terugblik op een geruchtmatige zaak die uiterst saai en stroperig wordt.
Om er nog enigszins cachet aan te geven hebben de filmmakers hun toevlucht gezocht tot in houtskool uitgewerkte animaties. Deze zijn op momenten indrukwekkend, maar maken het ook onnodig sensationeel. Zo wordt de openbaar aanklager haast als een duivelse schmierende slechterik afgebeeld. De belichaming van de inslechte blanke overheerser. Die waren er natuurlijk ook, maar hier ontbreekt elke vorm van nuance.
Aanleiding voor het produceren van deze documentaire was de vondst van het audiomateriaal van het proces uit de jaren 1963 en 1964. In totaal stonden er naast Mandela negen mannen terecht en de vrees was dat ze de doodstraf gevonnist zouden krijgen. Het is vanwege de beperkte blik die de makers op de rechtszaak werpen lastig om de zaak in context te plaatsen. Het valt en staat met wat je al weet van het proces tegen Mandela en de zijnen, de positie die hij en zijn ANC voor, na en tijdens het proces innamen.
Het kan nooit de bedoeling zijn van een documentaire over zo'n belangrijke historische en maatschappelijke gebeurtenis dat het onderwerp en met name de uitvoering de kijker gaat tegenstaan. Dit was perfecte materie geweest voor een radioserie, maar voor film is het te beperkt. Zelfs de prachtige, sterk contrasterende animaties veranderen daar niets aan. Nelson Mandela zou dit jaar honderd jaar oud geworden zijn. Hij verdient een betere analyse.
