Deze week bracht president Obama een historisch bezoek aan Cuba en lijkt de opheffing van het ruim vijftig jaar oude Amerikaanse handelsembargo dichterbij dan ooit. De release van Transit Havana waarin drie Cubaanse transgenders een geslachtsoperatie hopen te ondergaan, is wat dat betreft perfect getimed. Hoewel de persoonlijke verhalen centraal staan, vormt juist de achtergrond over het echte Cuba en de politieke ontwikkelingen een interessant aspect in deze documentaire van Hollandse bodem.
Elk jaar reizen een Nederlandse en Vlaamse chirurg naar Havana om daar een week lang een aantal transgenders te opereren. Mariela, de dochter van president Raúl Castro, leidt een seksuele revolutie binnen deze socialistische staat en organiseert de mogelijkheid voor transgenders om hun geslacht aan te passen. Al jaren is zij begaan met deze groep mensen, die binnen Cuba niet kunnen rekenen op veel begrip vanwege het gebrek aan informatie over gendervraagstukken. Niet alleen zorgt zij voor deze jaarlijkse kans op gratis operaties, maar ook voor medische nazorg.
Filmmaker Daniel Abma volgt voor deze documentaire drie transgenders. Juani werd geboren als vrouw, maar is al sinds jonge leeftijd aan de hormonen en kent Mariela goed. Het is bijna tijd voor zijn allerlaatste operatie, iets waar hij enorm naar uitkijkt. Malú wacht op een geslachtsoperatie om vrouw te worden. Ook zij is er erg enthousiast over en haar familie lijkt er eveneens geen problemen mee te hebben. Bij de derde persoon gaat het niet van een leien dakje. Odette is ook geboren als man en wil de overstap naar vrouw maken, maar haar familie noemt haar nog steevast een 'hem' en vindt de mogelijke operatie maar niks. Zij zijn katholiek en vinden dat Odette moet accepteren dat God haar als man heeft geschapen. Deze houding zou weer gevolgen kunnen hebben op de kansen van Odette. Er staan meerdere transgenders op de lijst en een comité beslist wie dit jaar aan de beurt zijn. Hun keuze valt uiteindelijk op degenen die op ieder vlak klaar zijn voor deze ingrijpende stap.
Hoewel het heel persoonlijke verhalen zijn, missen ze (eigenlijk gek genoeg) allemaal emotie en daardoor connectie met de kijker. Dat is jammer, want het zijn charmante personages, die heel open praten over hun zoektocht naar geluk en acceptatie. Eigenlijk is het meest interessant om te zien hoe armoedig deze Cubanen leven. Hun levensstandaard is niet bepaald hoog en Malú klust wat bij in de prostitutie. Er zitten gelukkig ook wat lichte momenten in de film, die voor de nodige afwisseling zorgen. Zo vertelt Malú de beste shampoo ter wereld te kopen voor twintig dollar, in Cuba een fortuin waar ze tientallen andere flessen voor zou kunnen kopen. Maar voor haar gaat niks boven Head & Shoulders. De delen waarin Mariela Castro voorkomt, zijn ook fascinerend omdat zij iets heel bijzonders doet vanuit een socialistisch oogpunt, terwijl ze zelf ook toegeeft dat socialisme enkel op papier de beste theorie is. Eigenlijk vormen de scènes met haar en de momenten, dat de politieke situatie wordt aangekaart (waaronder de toekomst met de Verenigde Staten) de boeiendste momenten.
Transit Havana is een wisselvallige documentaire die veel lijkt te willen zeggen. Net als bij het socialisme klinkt het uitgangspunt op papier geweldig, maar schiet het in de praktijk toch tekort.
