Vanaf het eind van de vorige eeuw tot aan de Tweede Wereldoorlog werd Oss geteisterd door een roemruchte bende, die vooral rondom één familie was geconcentreerd. Het Brabantse stadje heeft zelfs zestig jaar na dato nog steeds last van een vervelende reputatie. Het geweld heeft Oss echter ook nog wel wat goeds gebracht. Als we de afsluitende teksten van André van Durens De Bende van Oss mogen geloven, sloeg de ontevredenheid rondom de oorlog indirect de fundamenten voor de Socialistische Partij en was er zonder bende geen Organon geweest.
Van Duren (Mariken, Kees de Jongen) trommelde tout acterend Brabant op voor een stortvloed aan hoofd- en bijrollen en pende bovendien met Paul Jan Nelissen (Van God Los, Oorlogswinter) het scenario neer. Deze provinciethriller is echter maar losjes gebaseerd op de werkelijkheid. Specifieke incidenten en afrekeningen zijn met enige moeite nog wel te herkennen in het verhaal over barmeisje Hoeks dat na de terugkeer van haar man uit het gevang in criminele sferen wordt gedwongen. Maar het is geen geschiedenislesje geworden, eerder een spannend misdaadverhaal dat zich tegen de achtergrond van de recessie van de jaren dertig en de aanzwellende oorlog voltrekt. Dit allemaal met Brabantse tongval, wat voor het ongetrainde oor nog wel even wennen zal zijn.
Er druipt een onvervalste nostalgie en romantiek van de gladgestreken gezichten van de Brabogangsters. Van Duren zet gelijk de toon met een vingeramputatie van wielrenner Jan Greven. Hoeks is een dame met haar op de tanden die haar mannetje staat te midden van al het testosteron dat Oss onveilig maakt. Ze is daarnaast ook de matras van Oss. Het vrouwelijke gezichtspunt is Van Durens sterkste troef, al komt de karakterontwikkeling van de kroegtijgerin regelmatig in de verdrukking door de vele warrige zijplotjes die worden opgevoerd. Bovendien is alle nuance Van Duren vreemd. Heel Oss is corrupt. De hoofdagent (Theo Maassen) kijkt voor de onderwereld graag de andere kant op en de lokale arts is makkelijk om te kopen. Meneer pastoor laat zich graag opgeilen tijdens de biecht en zit met zijn vieze tengels aan kleine jongetjes.
Brabander Van Duren heeft zijn kijk op de bende volgepropt met thematiek en personages, waardoor het overvol aandoet. Als het hoofd van de plaatselijke marechaussee om zeep is geholpen moet orde op zaken worden gesteld door een Hollander (Daan Schuurmans) en die moeten ze niet in Brabant. Maar ook de politiek gaat zich er tegenaan bemoeien en de ongeregeldheden in Oss zorgen zelfs voor een crisis op het Binnenhof. De zucht naar volledigheid en de dikke duim van Van Duren breken De Bende van Oss uiteindelijk op. Daar staat tegenover dat de invullingen van de vele concurrerende karakters van hoog niveau zijn. Naast een krachtige Hoeks maken vooral Marcel Musters in de rol van gangsterbaas en een opvallend ingetogen vertolking van de doorgaans veel te drukke Frank Lammers indruk.
In technisch opzicht verstaat de regisseur zijn vak. Van Duren heeft wellicht iets te veel aan het knopje van het digitale filter gezeten, maar de actie en scala aan afrekeningen worden spectaculair in beeld gebracht. Het is voor de authenticiteit bovendien een verstandige keuze geweest om allemaal Brabanders op te laten draven, al komt er wel een (wille)keur aan lokale dialecten voorbij. Maar dat merken die Hollanders toch niet. Van Duren schoot zijn misdaadfilm onder andere in en om Oss, Ravenstein en Boxtel en kreeg volledige medewerking van de Ossenaren zelf. De balans opmakend houden de tekortkomingen en grondige aanpak elkaar aardig in evenwicht. De Bende van Oss is weliswaar vlot en onderhoudend, maar weet door de vele tegenstellingen en tegenstrijdigheden niet echt te beklijven.
