Regie: Nick Sweeney | Speelduur: 92 minuten | Jaar: 2022

Kerstman spelen is een goedbetaalde hobby voor zo'n vijfduizend Amerikanen die een royale baardgroei hebben. Santa Camp, een vrolijk zomerkamp in New Hampshire, probeert hen jaarlijks de kneepjes van het vak te leren. Maar het zit directeur 'Santa Dick' niet lekker dat dit louter witte, oude mannen zijn. Vanuit de gedachte dat "de kerstman een idee is" en dat "God geen rotzooi maakt" wordt gepoogd Santa Camp diverser te maken en het glazen schoorsteenplafond te doorbreken.

Zo voegen zich in de zomer van 2021 drie minder conventionele kerstmannen bij het kamp, die in de gelijknamige documentaire worden gevolgd. Kris is een man met een beperking die niet kan praten (maar wel "Ho ho ho" kan zeggen) met als grote droom mee te rijden in de kerstoptocht. Kris is een kerstman van kleur die een racistische haatbrief ontving nadat hij een zwarte kerstman in zijn tuin zette. Levi is een transgenderkerstman die een rolmodel voor anderen wil zijn. Ondertussen proberen gepensioneerde vrouwen 'Mrs. Klaus' meer te emanciperen met broekpakken en gelijke betaling.

Regisseur Nick Sweeney lijkt zich ervan bewust dat een bootcamp voor pezige, bloedserieuze oude mannen in kerstmannenoutfits onmogelijk helemaal serieus te nemen is, maar spottend of respectloos wordt zijn documentaire nooit. Vooral omdat hij al snel niet meer gaat over hoe de rendieren heten en wat je moet zeggen als een kind je ervan beschuldigt niet de echte kerstman te zijn. Het verhaal gaat vooral over een samenleving die met eenzelfde kinderachtigheid zegt dat de kerstman niet zwart of transgender kan zijn of een spraakcomputer kan hebben, evenals het ongemak dat bij die opvattingen komt kijken.

Het herbergen van de vreemdeling is letterlijk het thema van de geboorte van Jezus, maar weinig kerstmedia zullen de durf hebben om de stroefheid van het feest te erkennen op de manier waarop Santa Camp dat doet. De ontwikkelingen vereisen inzet van de witte kerstmannen die niet bekend zijn met voornaamwoorden en bang zijn iets verkeerds te zeggen - een zorg die niet altijd onterecht is. Maar het vergt ook het nodige van de nieuwelingen, die nog altijd vaak aan de zijkant van groepsfoto's staan en raakvlakken missen. De cultuurschok is wederzijds.

Heel veel van het vertelde verhaal wordt bereikt zonder woorden. De ongemakkelijke blikken als Levi's partner Heidi openlijk traditionele genderrollen aanvalt of het halflege festival omdat niet iedereen enthousiast wordt van een zwarte kerstman. En soms is het meer stilistisch neergezet, zoals de prachtige overgang van Kris die de racistische brief in het kampvuur gooit naar een shot waarin zijn dochtertje papier juist op liefdevolle benut: voor een tekening van een zwarte kerstman.

In een van de mooiste scènes schrikt een jongen bij zijn bezoek aan 'Trans Santa' van de Proud Boys-protesten die in de verte te horen zijn. De stekende unheimlichkeit is plaatsvervangend, maar de jongen maakt er al snel een grapje van: "Hoe noem je iemand die bang is voor de Kerstman? Claustrofobisch." Levi en Heidi reageren verrukt: "Die grap gaan we stelen."

Die wipwapbeweging tussen hoop en wanhoop houdt de documentaire fraai en ontroerend, maar ook met beide benen op de grond. Soms is de moeder van Finn tot tranen geroerd als haar zoon mee mag met de optocht en soms loopt de kerstman van dienst boos weg als hij hoort dat Mrs. Claus bij de schnabbel in de schaatshal 'equal billing' heeft geregeld. De documentaire is hard en zacht, en eerlijk over de oneerlijkheid. Van het begin tot het eind tot nadenken stemmend, met een opbouw die de nodige films ontberen.

Als warenhuizen of festivals een kerstman bestellen, willen ze vaak "de echte kerstman", stelt een van de kerstmannen enigszins bedrukt. Niet de getinte Sint Nicolaas die uit Turkije kwam (iemand van de oude stempel noemt hem olijfkleurig) en blijkbaar ook geen man met een beperking; ze willen de commerciële Coca Cola-creatie. Alle andere media zullen dit jaar wel weer "de echte kerstman" hebben, maar voor de ware kerstgedachte moet je bij deze uitmuntende documentaire zijn. Op een heel andere manier ga je weer in de kerstmannen en -vrouwen geloven.

Santa Camp is te zien bij HBO Max.