Regie: Chapman Way, Maclain Way | Speelduur: 83 minuten | Jaar: 2022

Een autorace van New York naar Parijs in 1908, een Britse sprintrace in 1954, een Australische paardenrace uit 1986 en de America's Cup uit 1983. De gemeenschappelijke factor? Al deze wedstrijden staan te boeken als de race van de eeuw. Over die laatste, een zeilwedstrijd in 1983 tussen snobistische Amerikanen en branieschoppende Australiërs, gaat de nieuwe Netflix-documentaire Untold: The Race of the Century.

Toegegeven: binnen de America's Cup is de editie van 1983 inderdaad de race van de eeuw, al was het maar omdat in de voorgaande 132 jaar geen team ooit ook maar in de buurt kwam van de Amerikanen, waarmee het dus nooit echt een race was. Bij deze wedstrijd, die eens in de drie jaar plaatsvindt tussen de twee beste zeilteams, moeten minimaal vier van de zeven races worden gewonnen om de komisch grote bokaal te veroveren. Maar die staat dus al decennialang achter glas in de stoffige New York Yacht Club

Daar hopen de Aussies als archetypische down-underdogs verandering in te brengen en zij krijgen dan ook de spotlight, tot het eenzijdige aan toe. De hoofdrol in de documentaire is duidelijk weggelegd voor John Bertrand, een zelfverklaarde gek die zonder een spotje ironie continu in oorlogstermen praat, met de suggestie dat het een duel tot de dood zou zijn. De documentaire gaat er voor de gewichtigheid in mee - ze moeten toch die titel waarmaken - maar echt serieus is dat niet te nemen.

Ook bijzonder is het verhaal van ontwerper Ben Lexcen, die met slechts drie jaar onderwijs toch een revolutionaire kiel ontwerpt. Te midden van mechanisch onheil, politieke spelletjes en een mediacircus lukt het de Australiërs uiteindelijk om onder het oog van de hele wereld de dominantie van de New York Yacht Club, duidelijk de antagonist van het verhaal, te doorbreken.

Als documentaire iets duidelijk maakt, dan is het wel dat dat zeilen geen kijksport is. De wind is niet zichtbaar, het parkoers ziet er altijd hetzelfde uit en er komen geen inhaalacties voor. Alleen de laatste race wordt met enig detail beschreven - inclusief een inhaalactie, zij het in slow motion - maar er gaan ook races voorbij die gewonnen of verloren worden zonder enige uitleg.

De documentaire zelf gaat in hoog tempo door de archiefbeelden heen, met oude journaalberichten die het verhaal aan elkaar praten. De structuur lijkt op die van een speelfilm en het verhaal is goed genoeg om zich daarvoor te lenen. Maar de rode draad is dat men er alles aan doet om het niet over zeilen te hebben. Er zijn bouwmontages waar zo een muziekje uit The A-Team onder had gepast, trainmontages die aan Rocky doen denken, inspirerende speeches en wel heel veel shots van oude mannen in veel te grote studeerkamers.

Maar wie daadwerkelijk wil weten wat er op de boot allemaal gebeurt haalt bakzeil. Dat haalt wel een essentiële dimensie uit de ervaring. Er komt een 'grinder' aan het woord, zonder ooit te weten wat die precies deed. Dat de navigator nog nooit had genavigeerd komt verder ook niet terug. We leren dat John Bertrand het zeiltalent van zijn grootvader heeft geërfd, maar komen er nooit achter waarom het een fout was dat hij in de laatste race niet op tijd overstag ging. Er wordt geen enkele indruk gegeven van de teamdynamiek of de machinaties van de sport zelf.

De kijker die aan een vriend moet navertellen hoe de Australiërs deze unieke overwinning boekten, zal dus waarschijnlijk niet verder komen dan die revolutionaire kiel. De keuze om relatief veel tijd in de aanloop, nasleep en context te steken en weinig tijd aan de races zelf, is een vreemde. Maar waarschijnlijk hadden de makers een gevoel dat je als kijker eveneens bekruipt: zelfs als alle toeval, wilskracht, spanning en sensatie samenkomt in de "race van de eeuw", blijft zeilen nogal saai als je niet zelf de wind in je haren kan voelen.

Untold: The Race of the Century is te zien bij Netflix.