Dikke kans dat je nog nooit hebt gehoord van uroscopie, of platgezegd piskijken. Al sinds het oude Egypte bestaat de quasi-wetenschap waarbij uit urine kan worden afgeleid wat je onder de leden hebt. Is de lichaamsvloeistof helder of juist troebel, zit er eiwitbezinksel of zelfs bloed in? Door goed naar urine te kijken beweerden - voornamelijk zelfverklaarde - medici te kunnen doorgronden wat je mankeert.
Eén van de bekendste beoefenaars van uroscopie was de in 1973 overleden Tsjechoslowaak Jan Mikolásek die naar verluidt nog eens de koning van Groot-Brittannië heeft genezen. Hij bekeek tijdens zijn loopbaan de plasjes van ruim zeven miljoen mensen en hielp de meesten van hun klachten af met zijn kruidenbrouwsels. Als telg van een tuindersfamilie voelde hij de kracht van de natuur. Hij wilde zichzelf geen arts noemen, maar dagelijks stonden er honderden wanhopige landgenoten met een flesje urine in hun hand geklemd voor zijn deur die hun diagnose wilden laten stellen. Mikolásek wist zelfs de nazi's te overtuigen van zijn gaven en genoot na de oorlog bescherming van het communistische regime.
De biopic Charlatan is losjes gebaseerd op het leven van de beroemde piskijker, maar de veelal op drama gestoelde keuzes die de vermaarde Poolse filmmaker Agnieszka Holland maakt zijn niet altijd even goed te volgen. Zo komen we bitter weinig tot eigenlijk vrijwel niets te weten over Mikoláseks gestrande huwelijk, maar wordt zijn vermeende homoseksualiteit (waarvoor eigenlijk geen enkele bewijzen waren) vet aangestipt. Hij legt het aan met zijn assistent Frantisek, maar waar de wederzijdse liefde nou precies vandaan komt anders dan eenzijdige bewondering blijft een raadsel.
De kijkjes in Mikoláseks verleden worden gefragmenteerd gepresenteerd. In snelle flitsen krijgen we iets mee over zijn militaire training, de aanvaringen met de nazi's en zijn fascinatie met de natuurgenezing. Een echte blik in zijn ziel wordt ons niet gegund, wat de indruk achterlaat dat de man eigenlijk niet te doorgronden is. Helemaal een raadsel is de merkwaardige titel die deze biopic heeft meegekregen. Holland windt er weinig doekjes om dat ze haar hoofdpersoon helemaal niet als een kwakzalver beschouwt. Hij redt bijvoorbeeld zijn zus van een beenamputatie door haar gangreen te genezen.
Ja, Mikolásek is een ware weldoener, maar enige vorm van scepsis en kritiek had niet misstaan. Is Charlatan dan een opeenstapeling van verkeerde accenten en hapsnapdrama? Allerminst. Er wordt een boel rechtgetrokken door het uitstekende acteerwerk van de in Tsjechië bekende acteur Ivan Trojan. Zijn personage geeft hoop in een tijd van grote onzekerheid en angst, eerst ingegeven door de Duitse bezetting en daarna door het dubieuze communistische establishment in wat toen nog Tsjecho-Slowakije heette. Dat het verhaal dan vluchtig wordt afgesloten met een rechtszaak die in werkelijkheid nooit zo heeft plaatsgevonden mag worden geschaard onder het label 'artistieke vrijheid'.
Charlatan is wat de Britten een 'mixed bag' zouden noemen. Het is een mooi gefilmd en innemend tijdsdocument met uitstekende vertolkingen. De film zit vol met dramatiseringen van de werkelijkheid, maar juist de dramatische zwaartepunten zijn ongelukkig gekozen. Dat is wellicht ook de reden waarom Hollands drama het niet verder schopte dan de shortlist voor Beste Buitenlandstalige Film bij de Oscars.
