In 2016 liet een aardbeving de monumentale Italiaanse stad Amatrice compleet instorten. Het Oekraïense Tsjernobyl ligt al sinds 1986 aan gort, doordat een kernramp een van de reactoren deed ontploffen. En in Aleppo heeft de afgelopen jaren een burgeroorlog het centrum totaal verwoest. Waarom deze rampen in niet-chronologische volgorde worden opgesomd? Vraag het John Appel, de regisseur van de nieuwe documentaire Once the Dust Settles, waarin de drie rampplekken worden bezocht door een Nederlandse filmploeg. Hij koos voor deze structuur.
Het idee is op zich wel sterk. Als zich ergens een ramp voltrekt - of die natuurlijk is, een ongeluk, of een menselijke tragedie - dan staan de cameraploegen te popelen om het leed vast te leggen. Maar op een gegeven moment daalt het stof neer, en dan zit je met de langere nasleep. Daar is over het algemeen geen aandacht meer voor. En dus heeft Appel drie rampplekken bezocht, en vastgelegd wat er dan wél nog allemaal speelt. Hij laat de mensen praten die zijn getekend door wat zich heeft voltrokken en die nu weer verder moeten. Maar er schort iets aan het resultaat van zijn aanpak.
Appel heeft een vrij minimalistische stijl. Hij doet heel erg zijn best om de hand van de regisseur in zijn films zo min mogelijk op te laten vallen. Once the Dust Settles begint weliswaar met een voice-over, waarin hij even uitlegt wat de bedoeling van deze film is, maar daarna begeeft hij zich volledig naar de achtergrond. De geïnterviewden doen hun verhaal, en de rest moeten we uit de bewegende beelden halen. Je moet het voor jezelf aan elkaar breien. En in dit geval is dat net iets te hard werken.
De drie kwesties in Once the Dust Settles willen namelijk maar niet samenklitten tot één geheel. Ten eerste gaat het om drie net iets te verschillende situaties. Tsjernobyl is een geval apart, doordat de ramp daar al vierendertig jaar geleden plaatsvond. Daar is dus al behoorlijk wat stof neergedaald. Aleppo is daarentegen nog steeds in het nieuws. Dus wat nou, neergedaald stof? En dat zijn dan nog de twee plekken waar nu ramptoerisme mogelijk is, terwijl Amatrice geheel van de kaart geveegd is.
Op elke locatie heeft hij ook net iets te veel te maken met andersoortige geïnterviewden. De Italiaan Luigi is pastor, maar wás daarnaast ook gids. Niet meer, want de aardbeving heeft niks overgelaten om toeristen in rond te leiden. Aleksej was werkzaam in de reactor, en heeft juist nu - na vele jaren traumaverwerking - het vak van gids opgepakt. En in Aleppo hebben we weer te maken met een klein groepje van verschillende mensen die al dan niet (meer) gids zijn.
Het beginidee intrigeert dus wel, maar de duidelijke lijn is zo goed als weg in het eindresultaat. Regisseur Appel lijkt te veel te willen vertellen. Of misschien beter gezegd: hij laat te weinig verhaaleindjes weg om een eenheid aan te brengen. Misschien is het simpelweg tegengevallen om betrokkenen te vinden die genoeg op elkaar lijken. Maar wat het ook is, je krijgt nu zo veel verschillende indrukken over van alles, dat het niet duidelijk is wat de regisseur met deze film wil vertellen. En zonder die houvast, verzuip je net wat te makkelijk in de stof van Once the Dust Settles.
