Het gebeurt niet zo vaak. Een documentaire die mensen over de hele wereld verbroedert. Eentje die kijkers aan alle kanten van het politieke spectrum even niet over de haat richting elkaar maar de liefde voor de ander laat nadenken. Hoe tegelijk doorzichtig en ondoorzichtig die is. Hoe wreed en lastig soms misschien, maar hoe onmisbaar. Honeyland heeft met het drie jaar lang volgen van een uit de samenleving onttrokken, bijenhoudende vrouw en haar stervende moeder een universeel zegenende film gemaakt. Helaas is universeel soms ook een eerste stap naar betekenisloos.
Honeyland opent met een oude vrouw die op een ogenschijnlijk onmogelijke richel in een wonderschoon maar onbarmhartig berglandschap de steen voor een rotsopening wegbikt, om daarachter het eetbare goud van bijenhoning te vinden. Deze vrouw is niet bang. Niet bang om van die richel te vallen. Niet bang om door die duizenden bijen gestoken te worden. Maar ook niet bang voor het leven dat zich van meet af aan nog onbarmhartiger toont dan het landschap om haar heen.
Het knappe van Honeyland is dat het de symboliek vanaf de eerste seconde verbergt in het volle zicht. Je raakt direct betrokken bij deze toch behoorlijk afzichtelijke vrouw met een gebit waar werklustige tandartsen zich genoegzaam op kunnen uitleven. Je zit samen met haar aan haar moeders sterfbed in het vervallen onderkomen dat ze een huis noemen. Je gaat samen met haar en haar potten honing naar de markt in Skopje, waar de andere koopmannen haar aankijken met een mengsel van afschuw en vertedering. Je omarmt samen met haar de nieuwe, Turkse bewoners op haar woonterrein aan de rivier, terwijl je direct aanvoelt dat dit caravan-echtpaar met een roedel kinderen onheil komt brengen. Je houdt haar hand vast als de bijen sterven; je houdt haar hand vast als moeder sterft. En in al tijd heb je niet door dat je als betoverd naar een grote, behoorlijk opzichtige, achttiende-eeuwse 'bon sauvage' zit te kijken.
De tweede keer dat de krakkemikkige transistorradio ogenschijnlijk toevallig wordt afgestemd op Joe Cockers You Are So Beautiful, breekt de betovering echter en komen er vraagtekens bij de noodzakelijke afstand tussen camera en onderwerp. De toevalligheden die nodig geweest moeten zijn om tot deze film te komen zijn gigantisch. Hoe wist de filmmaker bijvoorbeeld dat er een Turkse nomadenfamilie onderweg was, of was dit een speling van het lot - een engeltje op de camera?
De toevalligheid van de aanwaaiende Turken en van de herhaalde Joe Cocker zet de bijna middeleeuwse dynamiek tussen een overlever en haar stervende moeder in een gefilterd daglicht. Of wellicht was dit juist waar de film om ging, en was de botsing tussen een duurzaam, harmonieus bijenvrouwtje dat alleen de honing nam die ze nodig had en een schreeuwerig gezinnetje dat alleen aan vandaag dacht de centrale boodschap. Of, en daar lijkt het uiteindelijk nog het meest op, heeft zich zo'n grote veelheid aan thema's en symboliek voor de lens geworpen dat de filmmaker uiteindelijk besloot de keuze aan de kijker te laten? De film betekent alles, precies wat jij wilt en meer. Of minder. Wil je een portret over eenzame bergnomaden binnen de Europese grenzen? Of liever een film die je eraan herinnert dat je vooral duurzaam met de aarde moet omgaan? Over sterfelijkheid en kinderloosheid? Het zit er allemaal in. Honeyland is absoluut niet belerend, al had dat nauwelijks moeite gekost. Maar een film die alles betekent kan net zo goed helemaal niks betekenen.
