Of het nu op bruiloften, jubilea, plechtigheden, uitvaarten, zegeningen, braderieën of demonstraties is: in Nederland wordt behoorlijk wat afgespeecht, georeerd en toegesproken. En dan te bedenken dat we in ons land nog niet eens zo goed zijn in het geven van toespraken vergeleken met andere landen.
Een bloemlezing van wat er in de Lage Landen zoal gebeurt op het geven van toespraken en dan met name onder welke omstandigheden dit gebeurt, is te aanschouwen in de documentaire Sprekend Nederland. Filmmaker John Appel, die we vooral kennen van de Hazes-docu Zij Gelooft in Mij ging stad en land af om de diverse gelegenheden vast te leggen waarop menigtes worden toegesproken.
Appel is een vlieg op de muur die zich niet uitlaat over de aard van de toespraken of er een moreel oordeel aan verbindt. Zo deinst hij er niet voor terug om een demonstratie van anti-islambeweging Pegida in hofstad Den Haag vast te leggen. Maar als contrast opent zijn film juist met een ceremonie waarop een grote groep nieuwe Nederlanders welkom wordt geheten en hun paspoort in ontvangst mogen nemen.
Al is de rode draad een collage van de vele toespraken die worden gehouden, een echte opbouw valt er niet in te bespeuren. Eén 'personage' komt meerdere keren terug. De Antilliaanse mevrouw Richardson wordt in een ziekenhuisbed in Limburg gefeliciteerd met haar honderdste verjaardag. Haar immense familie, de burgemeester van Brunssum en een blaasorkest luisteren de boel op. Even later is de honderdjarige te gast op het Paleis op de Dam waar de koning zijn verjaardag met andere jarigen viert. Tot slot komt ook het treurige moment voorbij waarop mevrouw Richardson is overleden.
De aard van de situaties waarop een groep mensen wordt toegesproken is dus heel uiteenlopend en afwisselend. Appel maakt de balans op van de hedendaagse Nederlandse maatschappij in al haar veelzijdigheid en gelaagdheid. Maar het heeft ook wel wat weg van zappen langs een hoeveelheid gebeurtenissen zonder dat er echt een samenhang in te ontdekken is. Wat zijn de overeenkomsten of opvallendheden? Waar moeten we vooral op letten? Draait het altijd alleen om de spreker of ook juist om de luisteraars?
De kijker wordt zelf aan het werk gezet bij het vinden van de antwoorden. Waar vakbroeder Michiel van Erp ook de facetten van de samenleving vastlegt met veel humor en spot en Frans Bromet vaak het maatschappelijk debat opzoekt, brengt Appel ons juist enkel een registratie zonder al te veel context. Het is prettig aapjes kijken, maar toont ons ook een gemakzuchtig filmmaker.
De staat van Nederland vastgelegd in toespraken. Of het nu een verjaardag in een bruine kroeg is, of een menigte op een plein in hartje Arnhem na de mishandeling van een homoseksueel stel: Sprekend Nederland laat de tijdsgeest zien. Toch waren enige duiding en een lijn geen overbodige luxe geweest.
