Het is dit jaar tweeënzeventig jaar geleden dat de Tweede en hopelijk laatste Wereldoorlog ten eind kwam. De groep mensen die het uit eerste hand kan navertellen wordt steeds kleiner, maar de herinneringen blijven, mede door de vele speelfilms, getuigenissen en documentaires die er over de oorlog zijn gemaakt en vastgelegd. Toch verschijnen nog steeds nieuwe invalshoeken en verhalen die een ander of onbekend licht op de oorlog werpen. Zoals het lot van bijna zeshonderdduizend zielen in de Baltische Staten die door de Sovjet-Unie werden afgevoerd.
Gezinnen werden bruut uiteengereten. De vrouwen en kinderen uit Estland, Letland en Litouwen werden door de sovjets in opdracht van Stalin afgevoerd naar de kolchozen in Siberië, terwijl hun echtgenoten en vaders naar de gevangenkampen werden gebracht. In the Crosswind draait om een jong gezin uit Estland en is gebaseerd op de brieven die Erna, de vrouw des huizes, aan haar echtgenoot Heldur zond. Vanuit het dan weer bloedhete en dan weer ijskoude Siberië probeert de vrouw het zichzelf en haar dochter Eliide zo aangenaam mogelijk te maken ondanks de barre en mensonterende omstandigheden.
Erna probeert voortdurend de balans te vinden tussen overleven en dromen, en tussen de strenge regels volgen en burgerlijke ongehoorzaamheid. Als ze haar dochter vraagt wat ze voor haar verjaardag wil, dan luidt het ontroerende antwoord: 'een brood'. Maar de diefstal ervan komt Erna duur te staan, want ze mag zich in het kantoor van de directeur vervoegen. Maar het is niet enkel kommer en kwel, want Erna denkt ook met verlangen en weemoed terug aan de tijd waarin ze als gezin samen waren. Het smachten naar haar geliefde houdt haar op de been en zorgt zelfs voor enige welkome afleiding.
Hoe intens de thematiek ook is die filmmaker Martti Helde ook tot ons brengt, hij verdient toch wel de meeste lof voor de zeer bijzondere manier waarop hij zijn verhaal vertelt. Zonder het gevaar op te zoeken dat hij vorm boven inhoud laat prevaleren heeft hij zijn In the Crosswind vormgegeven als een levend schilderij. Geschoten in sterk contrasterend zwart-wit staan de personages veelal stil. Er zijn momenten waarop ze even bewegen, maar dit waargebeurde drama is opgebouwd uit taferelen waarin alle personages stilstaan als levende standbeelden. De camera cirkelt om de mensen heen en eenmaal terugkomend op hetzelfde punt zijn er vaak zaken veranderd.
Het zorgt samen met de voice-over die de stem van Erna vertolkt voor een uiterst emotionele lading. Maar Helde speelt ook met het gegeven van de stilstand die juist heel dynamisch overkomt. Er zijn meerdere momenten waarop je je afvraagt hoe de filmmaker dit voor elkaar heeft gebokst, want zelfs de kinderen staan als bevroren in beeld. Maar dan zie je een vrouw heel kort aan de rand van het scherm met haar ogen knipperen of de wind die de haren doet bewegen. De scène waarin Erna van haar man wordt gescheiden doet zich voor terwijl ze met Eliide onbeweeglijk op een wagen zit. Dan komt het voertuig in beweging over de keien en zie je moeder en dochter licht heen en weer schudden.
Dertien tableaux vivants met een legioen aan figuranten komen er in totaal voorbij en deze zijn elk tot in het kleinste detail maandenlang gepland om vervolgens in een dag te worden vastgelegd. Het eindresultaat is een adembenemende tour de force die getuigt van een ongekend vakmanschap. In the Crosswind is bovendien voorzien van uiterst fraaie meeslepende muziek. Wacht ook tot de aftiteling als het haast hypnotisch melodisch repeterende Estse volkslied Öhtu Ilu, dat de schoonheid van de avond bezingt, in een meeslepende koorversie uit de speakers klinkt.
