De vluchtelingenproblematiek beheerst de actualiteit in alle ernst en tragiek. Naast de vraag hoe Europa de enorme toestroom uit brandhaarden als Syrië, Afghanistan, Irak en Eritrea het hoofd moet bieden, rijst ook de vraag wat te doen met de vele economische vluchtelingen. Eurocommissaris Frans Timmermans verkondigde onlangs dat zeker zestig procent van de vluchtelingen die ons continent aandoet, niet vlucht voor oorlog. Maar kun je deze economische vluchtelingen, die voornamelijk uit Noord-Afrika komen, verwijten dat ze een beter leven nastreven voor zichzelf en hun gezin? Afgezien van het feit dat het uit praktisch en humanitair oogpunt niet anders kan dat dat er wel een onderscheid moet worden gemaakt tussen oorlogsvluchtelingen en economische vluchtelingen, is het niet meer dan een normale menselijke behoefte om een beter leven na te jagen. Over de aanpak van het economischevluchtelingenprobleem of de morele implicaties ervan spreekt de maker van het aangrijpende drama Mediterranea zich niet uit.
Regisseur Jonas Carpignano stelt bij zijn op ware gebeurtenissen gestoelde Mediterranea de mens achter de vluchteling centraal. Hij kleurt zijn personages bewust niet in en legt al helemaal niet zijn publiek een mening op. Toch verwerpt de Italiaan het zwart-witte beeld van de opportunistische gelukszoeker dat met name de rechtse media en criticasters eropna houden. De werkelijkheid ligt veel genuanceerder. Centraal staan twee mannen uit het arme West-Afrikaanse Burkina Faso tijdens hun tocht naar het Europese vasteland. Ayiva en Abas zijn goede vrienden die een zware reis voor de boeg hebben als ze de uitzichtloze en uitgestrekte Sahara moeten oversteken. Ze belanden uiteindelijk in Libië in de hoop daar de gevaarlijke overtocht naar de hoop te maken. Ondertussen onderhouden ze contact met het thuisfront door middel van een skypeverbinding in een internetcafé, proberen ze aan een baan te komen en een verblijfsstatus te bemachtigen. Niet alleen is het vluchtelingenbestaan haast een martelaarschap, het stelt ook hun eigen individu en de hechte vriendschap die ze delen op de proef.
Mediterranea toont ons een ander aspect van de vluchtelingenproblematiek, maar kent ook vele overeenkomsten met recente werken als het poëtisch vormgegeven Those Who Feel The Fire Burning en de onlangs verschenen Dimitri Hulst-verfilming Problemski Hotel. De aanpak van Carpignano is vooral in de eerste helft grimmig en warrig. Dit lijkt bedoeld om te ontgoochelen, maar als narratief middel werkt het niet. In vage episodes krijgt de helse tocht die Ayiva en Abas maken vorm, maar het is lastig om grip te krijgen op hun situatie. Juist voor een document dat zich zo focust op het persoonlijke verhaal achter de vluchtelingenproblematiek weten de makers niet de juiste emotionele snaar te raken. Dit blijkt een doodzonde, waardoor er afstand ontstaat met de personages. Carpignano moet het dan juist hebben van kleine gevoelige of lichtkomische voorvallen, maar weet er niet een mooi geheel van te smeden. Wel prachtig vervat is de desillusie die opduikt zodra Italië bereikt is. Is dit nu het beloofde land waar het geluk op de twee mannen wacht en dat ze kennen van het internet en de reisbrochures? Ook treffend is het verschil in houding tussen de twee vrienden. Waar Ayiva de handen uit de mouwen steekt, raakt Abas met zichzelf en zijn omgeving in conflict.
Deze wanhoop overschreeuwt de afsluitende akte, die vergeven is van het zinloze geweld, waarbij de vraag opdoemt op wie de Afrikaanse vluchteling nou het meest kwaad is. Wordt hij boos en moedeloos van zichzelf, zijn situatie, zijn keuze of de speling van het lot? In Mediterranea weigert Carpignano er een standpunt over in te nemen. Voor zijn eerste speelfilm heeft de filmmaker een complex onderwerp proberen te vangen en hij slaagt daar deels in, omdat de tragiek grotendeels voor zich spreekt. Wat verhaalstructuur en karakteruitwerking betreft heeft Carpignano nog veel te winnen.
