Twaalf mannen van middelbare leeftijd zitten om een lange tafel in een aftandse gymzaal. Hun taak is simpel: een lot vellen over de veroordeelde Tsjetsjeense jongen die ervan verdacht wordt zijn vader vermoord te hebben. Schuldig? Elf handen gaan omhoog. Eén jurylid twijfelt. Wat volgt is een ellenlange discussie over schuld en verantwoordelijkheid. 12 volgt nauwgezet het oordeelsproces en haalt daarbij ontelbaar veel themas aan over de Russische identiteit.
Regisseur Nikita Mikhalkov is een controversieel persoon. Hij maakte eind jaren tachtig furore met zijn Tsjechov-verfilmingen en won in 1994 zelfs de Oscar voor beste buitenlandse film met zijn meesterlijke Burnt by the Sun. Eind jaren negentig zat Mikhalkov in het Russische parlement echter de schoothond van Poetin uit te hangen en werd als resultaat zijn tenenkrommende doch groots opgezette patriottenepos The Barber of Siberia verguisd door de westerse critici. Hoe de groten kunnen vallen! 12 is (gelukkig) een terugkeer naar zijn oude vorm en biedt een prachtig antwoord op de galspuwers die hem niet langer serieus namen.
Dat wil niet zeggen dat 12 geen ontzettend pro-Russische film is. In de loop van het verhaal waaieren de nationalistische themas werkelijk alle kanten op. De twaalf juryleden fungeren grotendeels als kartonnen vertegenwoordigers van alle postsovjettypetjes: een joodse intellectueel, een chirurg uit de Kaukasus, een vuige taxichauffeur (kan zo uit Cargo 200 gestapt zijn), een gesjeesde tv-producent en een zwijgzame, erudiete voorzitter gespeeld door de regisseur zelf. Deze mannen hebben ieder op hun eigen manier de val van het communistische verleden moeten verwerken. Drank, geweld en misdaad blijken daarbij wijdverspreid. Dat neemt niet weg dat de film een ongegeneerde trots toont voor de Russische identiteit: uiteindelijk zijn alle mannen rechtschapen trots en eervol.
Sidney Lumets klassieker 12 Angry Men was de inspiratiebron voor deze film, maar waar die klassieker heel nauwgezet inspeelde op claustrofobie en angsten, is 12 een vrij bombastisch model voor het Russische grootdenken. Mikhalkovs film breekt vrij briljant los van de kamerspelopzet uit het origineel. De fysiek kleine ruimte van de gymzaal is geenszins klein uigevoerd: het is een filmische speeltuin waarin de acteurs vrijelijk rond kunnen bewegen en zelfs een zenuwslopende enscenering van de vermeende misdaad uitvoeren. Terugkomende flashbacks van de oorlog in Tsjetsjenië, waar de misdaad plaats zou hebben gevonden, zijn een welkome toevoeging.
De lange zit van tweeënhalf uur wordt tevens gerechtvaardigd door de bijna epische monologen van mooi uitgewerkte personages. Van dat bordkarton blijft in de slotscène maar weinig over. Ook de plotpunten zijn mooi uitgestreken en houden de kijker tot de laatste scène gegrepen. Het zij Mikhalkov vergeven dat zijn 12 topzwaar wordt van het ongegeneerd uitdragen van de patriottistische staatsdoctrines uit Poetins Rusland. Deze film geeft veel meer diepe inzichten in geopolitieke situaties en biedt minstens zoveel inhoud voor de kleine menselijke verhalen. Het is net Tsjechov.
