Nederland is een dankbare afzetmarkt voor dubieuze televisieprogramma's zoals Astro TV, Het Zesde Zintuig, Char, De Nieuwe Uri Geller en de shows van Derek Ogilvie. Deze programma's bereiken een groot publiek zonder dat er kritisch naar wordt gekeken. Onder het mom van 'baat het niet dan het schaadt het niet' (een onjuiste veronderstelling overigens) staan het waarheids- en betrouwbaarheidsgehalte zelden ter discussie. Deze week gaat Something Unknown in première, een documentaire over de wetenschap achter paranormale verschijnselen. Een mooie aanleiding voor FilmTotaal om Logates, schrijver van de Blog ter Bevordering van het Logisch Redeneren en deskundige op het gebied van paranormale oplichting, uit te nodigen voor een gastrecensie.

Regie: Renée Scheltema | Cast: Prof. Charles Tart, Dr Dean Radin, Prof. Gary Schwartz, Dr. Larry Dossey, Dr Edgar Mitchell, Dr Rupert Sheldrake, Dr. Melinda Connor, Dr Roger Nelson, Dr Hal Puthoff, Dr. Eric Pearl, e.a. | Speelduur: 105 minuten | Jaar: 2009

Something Unknown past in het rijtje films en documentaires zoals What the Bleep Do We Know!? en The Secret, films waarin wordt gepoogd paranormale fenomenen en gaven aan een breed publiek te presenteren binnen een wetenschappelijk kader. Suggestieve beelden en ensceneringen van paranormale gebeurtenissen worden afgewisseld met interviews met - ogenschijnlijk gevestigde - wetenschappers. Als ik niet beter zou weten, zou ik bijna geloven getuige te zijn van het onomstotelijke bewijs dat paranormale gaven bestaan. Toch vraag ik me af of de neutrale kijker naarmate de film vordert zich niet verwondert over het feit dat er geen enkele scepticus aan het woord komt. Het ontbreken hiervan gaf mij het akelige gevoel naar een propagandafilm te kijken die schaamteloos inspeelt op de ijdele hoop van veel mensen zelf ook over paranormale gaven te beschikken.

Het ontbreken van scepsis is niet het enige dat het wetenschappelijke fundament onder deze documentaire verzwakt. Ook het regelmatig terugkerende fenomeen 'lepelbuigen' à la Uri Geller en de serieuze benadering van de praktijken van wonderdokter 'John of God' (João de Deus) getuigen van een flinke dosis naïviteit bij documentairemaker Scheltema. Vrijwel elke goochelaar kent de geheimen achter deze trucs en kan ze in korte tijd leren en zich eigen maken. Bovendien zijn instructieboeken en kant-en-klare hulpmiddelen om deze effecten zelf uit te voeren op het internet makkelijk en goedkoop verkrijgbaar. Blijkbaar heeft Scheltema niet de moeite genomen om dit zelf te onderzoeken. Hoe serieus moet ik deze documentaire nemen als de maker zelf zo slecht onderzoek heeft verricht?

Wat de film mij op pijnlijke wijze heeft duidelijk gemaakt is de onzinnigheid van de parapsychologie, de studie naar paranormale fenomenen. Ik ben weliswaar bevooroordeeld, maar ik word een beetje lacherig van de in de documentaire opgevoerde parapsychologen die met strakke gezichten vertellen over hun onderzoek naar de effecten van 'significante wereldgebeurtenissen' op randomgetallengenerators. Vanzelfsprekend ontbreken de voorwaarden om een gebeurtenis als 'significant' te kunnen bestempelen en rijst het vermoeden dat de wetenschappers gewoon op zoek zijn gegaan naar een willekeurige gebeurtenis nadat de generators een afwijking lieten zien. Sceptici herkennen in deze benadering wellicht een vorm van de post-hocdenkfout.

Ik ben geen doorgewinterde film- en documentairekijker en zeker geen ervaren recensent maar ik kan me niet voorstellen dat er iemand enthousiast kan worden over de productie zelf. Ik was gedurende het grootste gedeelte van de documentaire erg verveeld en kan hem dan ook niet anders dan saai noemen. Scheltema heeft geen poging ondernomen om het publiek te vermaken met visuele hoogstandjes, stijlvolle muziek of animaties. Het resultaat is een nogal droog geheel dat vermoedelijk alleen een publiek aanspreekt dat gaat kijken om bevestiging te krijgen van hun eigen ideeën omtrent paranormale gaven.

Something Unknown doet niets anders dan ons op de mouw spelden dat er in de wetenschappelijke wereld consensus bestaat over de echtheid van paranormale gaven. De vele ongefundeerde referenties naar de kwantummechanica - en dan specifiek naar het non-localityprincipe - is hierbij een veelgebruikte en beproefde methode. Ik word op mijn blog dagelijks bestookt door mensen die, gevoed door dit soort documentaires, ongeveer hetzelfde roepen. Het zijn precies de mensen die de boodschap van deze documentaire met open armen zullen ontvangen. Ik vermoed dat het ook de enige groep mensen zal zijn. Something Unknown preekt slechts voor eigen parochie en ik constateer na het zien van deze documentaire met blijdschap dat ik daar geen deel van uitmaak.