Amper een maand nadat de Berlijnse muur is gevallen zit de Roemeense dictator Nicolae Ceausescu met zijn vrouw in een geïmproviseerd rechtszaaltje. De revolutie in Duitsland heeft een kettingreactie veroorzaakt en het is onvermijdelijk dat het communistische Roemenië omver geworpen gaat worden. Het is inmiddels meer dan twintig jaar geleden, maar de recente ontwikkelingen in Noord-Afrika bewijzen dat het materiaal uit deze weergaloze documentaire nog steeds actueel is.
The Autobiography of Nicolae Ceausescu opent met beelden van de rechtszaak, die het Roemeense volk live op televisie kon volgen. Met de voorkennis dat de leider direct na het twee uur durende schijnproces samen met zijn vrouw werd geëxecuteerd, zijn die eerste minuten van de documentaire al fascinerend. Hier zit een man die weet dat zijn dagen geteld zijn, maar geen enkel berouw toont en alle aantijgingen ontkent. Ik doe niet mee aan deze schijnvertoning. Wat volgt is een drie uur durende montage van archiefmateriaal waarin de dictator voornamelijk staatsbezoeken afgaat, feesten geeft en vakantie viert.
Het is de ironie ten top. Regisseur Andrei Ujică laat uitsluitend archiefmateriaal zien (geen voice-over, geen tussentitels) en toont grotendeels het beeld van Ceausescu zoals hij het zelf aan de buitenwereld zou hebben gepresenteerd. Het lijkt onethisch, maar niets is minder waar. Juist op deze manier wordt de kijker geprikkeld om zelf na te denken over hoe zon regime vorm krijgt. Een conventionelere aanpak zou waarschijnlijk de enorme crisis gedurende de laatste tien jaar van zijn onderdrukkende regime hebben getoond: het voedseltekort, de beperkte elektriciteit, het grote aantal illegale abortussen of het machtsmisbruik van de politie. Maar door die aspecten achterwege te laten, wordt het beeld van Ceausescu, die alle onheil negeert en zich door de media laat ophemelen, alleen maar duisterder.
Wat The Autobiography of Nicolae Ceausescu dus vooral interessant maakt, is wat er niet wordt getoond. Het maakt de kijker scherper en wantrouwender tegenover wat hij te zien krijgt, en dat werkt ook door op de andere zijde van het verhaal. Ook het Roemeense volk, dat gemakkelijk als slachtoffer had kunnen worden afgeschilderd, komt er hier niet zonder kleerscheuren vanaf. In een van de meest intrigerende momenten protesteert een politicus tegen het feit dat de Roemeense leider in feite zichzelf herkiest. Iemand in de zaal roept daarop dat hij Ceausescu wel steunt en trekt zo langzaam het hele congres met zich mee, dat uiteindelijk applaudisserend de dictator aanmoedigt. De menigte kiest, net als Ceausescu zelf, de weg van de minste weerstand.
Op het eerste gezicht is deze documentaire een verzameling van eenzijdige en weinigzeggende beelden, maar daarachter schuilt een complex, universeel en actueel verhaal over de werking van leiderschap en massapsychologie. Het belangrijkste is dat de kijker dat zelf moet ontrafelen. De actieve en kritische houding die de toeschouwer aanneemt, is namelijk precies waar de documentaire voor pleit: burgers zouden zich scherper en kritischer moeten opstellen en zich niet te makkelijk moeten laten meevoeren door wat hen wordt aangereikt The Autobiography of Nicolae Ceausescu is een gewaagde, virtuoze en vooral een zeer relevante documentaire. Als na drie uur de aftiteling in beeld verschijnt, begint het geheel pas echt gestalte te krijgen.
