Sinds kort gaan er geruchten dat David Lynch opgehouden is met films maken en zich voortaan alleen met andere disciplines zal bezig houden, zoals muziek - zijn eerste soloalbum komt dit jaar uit. Het zou erg jammer zijn als de man wiens oeuvre zo bijzonder én invloedrijk is dat men andere films en filmmakers 'Lynchiaans' is gaan noemen, nooit meer een film zou maken. Het is inmiddels alweer vijf jaar geleden dat Lynch Inland Empire maakte, zijn laatste meesterwerk. Het Eye Film Instituut brengt nu opnieuw zijn eerste film uit, Eraserhead, waar de meningen toen al over waren verdeeld en nu nog steeds.
De eersteling van Lynch stamt alweer uit 1977, toen Variety de film nog afkraakte als een misselijkmakende oefening in slechte smaak. Tegenwoordig wordt de film regelmatig als een miskend meesterwerk gezien, maar niet iedereen is daarvan overtuigd. Wat vaak een van de grootste krachten van de film wordt genoemd - de vervreemdende, soms zelfs angstaanjagende sfeer - is tegelijkertijd ook een zwakte. De film dankt de bijzondere, drukkende atmosfeer voornamelijk aan twee zaken: het mooie zwart-witte camerawerk van Herbert Cardwell en Frederick Elmes en het sounddesign van Lynch zelf. Het probleem van de geluidsband, die als een verstikkende mist de film overheerst, is de monotonie en de voortdurende herhaling van hetzelfde gezoem. In het begin is dit nog eng, maar na verloop van tijd vooral vermoeiend en uiteindelijk zelfs vervelend.
Desalniettemin is Eraserhead een goed debuut waarin de vorming te zien is van de artiest Lynch zoals we die later zouden leren kennen in zijn films over kleinstedelijk Amerika (Blue Velvet, Twin Peaks) en Hollywood (Lost Highway, Mulholland Drive en Inland Empire) waarmee hij zijn reputatie vestigde als één van Amerika's belangrijkste en interessantste filmmakers van de afgelopen dertig jaar. Het verrotte dat onder het ogenschijnlijk mooie oppervlak zit, de naïeve hoofdpersoon die de verrotting ontdekt en het spel met realiteit, persoonlijke beleving, tijd en plaats, het zit er in ruwe vorm allemaal al in.
Henry Spencer is die naïeve hoofdpersoon. Hij leeft in een nachtmerrieachtig industriële wereld in een naargeestig klein appartement. Zijn vriendin blijkt zwanger te zijn, tijdens een hilarisch ongemakkelijke doch verontrustende ontmoeting bij haar ouders, inclusief bloedende minikippetjes. Het kleine monster dat vervolgens wordt geproduceerd is daadwerkelijk een monsterlijk wezen (zie de afbeelding boven deze recensie), dat ook nog eens voortdurend huilt, maar het is en blijft hun kind. De zorg ervoor drijft de twee kersverse ouders echter snel uit elkaar en al gauw moet Henry alleen voor het wezentje zorgen.
Eraserhead werd geïnspireerd door Lynch eigen angsten rondom het vaderschap, iets waar hij enorm mee worstelde toen hij begin jaren zeventig aan de film begon. Het filmen ervan duurde dankzij het minuscule budget vijf jaar. Al die tijd moest Jack Nance (op de aftiteling van deze film nog John) het bizarre kapsel behouden, waarschijnlijk gebaseerd op het maffe haar van Lynch zelf. Nance zou tot zijn dood in bijna alle films van David Lynch een rol krijgen. Na drie jaar mondjesmaat filmen overleed de eerste cinematograaf Herbert Cardwell in zijn slaap en moest vervangen worden door Frederick Elmes. Tijdens het lange productieproces sliep Lynch op een gegeven moment zelfs meer dan een jaar in de kamer van Henry Spencer.
Het resultaat van deze lijdensweg is een knappe debuutfilm, die een paar jaar geleden in samenwerking met Lynch door het Museum of Modern Art in New York is gerestaureerd. Die versie is nu opnieuw op het witte doek te zien is. Lynch zou het later allemaal nog beter doen, maar dat dit een intrigerend en indringend debuut is valt niet te ontkennen. Evengoed een akelige horrorfilm als een surrealistische verbeelding van de angst voor het ouderschap, die vandaag de dag vooral indruk maakt met de bijzondere beelden en het invloedrijke geluidsdesign, ook al begint het de film op den duur flink tegen te werken.
