Ik film mezelf in een stoel, is dat een probleem? Sarah, een Egyptische videokunstenaar, geeft in de documentaire Ana Ana een sneer terug wanneer iemand haar op straat vraagt waarom ze zichzelf filmt. Voor een vrouw is dat in Egypte hoogst ongebruikelijk, maar daar laat ze zich niet door stoppen. Ze wil zich kunnen uiten, hoe moeilijk haar dat ook wordt gemaakt. Een pakkend uitgangspunt is het zeker, maar de uitwerking had beter gekund.
Sarah is een van de vier kunstenaressen in Ana Ana, een film over de positie van vrouwen in Egypte na de revolutie in 2011. Je zou denken dat hun vrijheid er in de afgelopen jaren groter op is geworden, maar dat blijkt tegen te vallen. Nog altijd zit hun land vol met censuur, taboes, vooroordelen en discriminatie. Vooral vrouwen hebben het zwaar, en al helemaal vrouwen die via kunst een eigen identiteit willen kweken. De Tsjechisch-Canadese Petr Lom en de Nederlandse Corinne van Egeraat besloten vier van hen te volgen. Of beter: ze gaven ze de mogelijkheid om zichzelf aan de buitenwereld te presenteren.
De vier hoofdpersonen filmden het materiaal voor de documentaire daarom voor een belangrijk deel zelf. Ze spreken voor de camera over hun ambities en dromen, en hoe die worden beperkt door de maatschappij waarin ze leven. Op momenten geeft dat onthullende inkijkjes in de Egyptische samenleving. Een van de vrouwen gaat er zelfs van uit dat protesten altijd door zullen blijven gaan. Ze probeert haar leven maar zo veel mogelijk eromheen te plannen. In de Arabische lente staat dus blijkbaar (nog) lang niet alles in bloei.
Het is best interessant materiaal voor een documentaire, maar jammer genoeg vormt hun gesproken commentaar slechts een deel van wat we te zien en horen krijgen. Het draait om kunstenaars, dus uiten zij zich ook op andere manieren. Zeker is het mooi om te zien dat ze die mogelijkheid hebben gekregen, maar de documentaire zelf wordt er niet beter op.
Neem Sarah. Herhaaldelijk richt ze de camera op haar eigen gezicht terwijl ze over straat loopt. Ze tuurt betekenisvol in de lens en gaat af en toe ergens op een willekeurige plek in een stoel zitten. We snappen het, je bent je plek aan het zoeken en dit is symboliek, maar het ligt er wel erg dik bovenop. Ana Ana heeft te veel van dat soort gekunstelde momenten (een bruid in een kooi is er nog zo een bijvoorbeeld), waarin kwesties worden verduidelijkt die al helder waren door het commentaar van de vrouwen.
Voor de nuchtere kijker was deze documentaire effectiever geweest als de vier vrouwen meer ruimte hadden gekregen (of genomen) om te vertellen over de Egyptische maatschappij en hun positie daarin. Aan de andere kant is de essentie van dit project dat deze artistieke vrouwen zich nu juist voor een wereldpubliek kunnen uiten. In dat opzicht is Ana Ana dus wel geslaagd.
