Het piepkleine Italiaanse eilandje Lampedusa, gelegen op zo'n tweehonderd kilometer ten zuiden van het vasteland, is sinds een aantal jaren misschien wel hét symbool geworden van de Europese migrantencrisis. Dobberend op volgestouwde boten is het kleine eiland voor veel bootvluchtelingen het eerste stukje Europa dat bereikt wordt. De impact van deze noodsituatie lijkt haast niet meer te overzien, al valt dat uit Gianfranco Rosi's documentaire nauwelijks op te maken. De documentairemaker - die een Gouden Beer in ontvangst mocht nemen op het filmfestival van Berlijn - spiegelt de weerzinwekkende toestanden op de boten aan de alledaagse beslommeringen van de eilandgemeenschap.
Een van de treffendste scènes, die de kern van de documentaire eigenlijk in één zin samenvat, zit al vroeg in de film. Een oudere dame staat op haar gemakje te koken, terwijl op de achtergrond een nieuwsbericht klinkt over de zoveelste boot met vluchtelingen die kapseisde, waarbij tientallen mensen de verdrinkingsdood vonden. De oudere dame kijkt niet op, maar verzucht alleen: "Ach, die arme mensen", terwijl ze rustig verder snijdt in haar groenten. Ook voor haar gaat het leven gewoon door. Het opvallende aan de insteek van Rosi's documentaire is dat beide groepen - de eilandbewoners en de immigranten - in beeld worden gebracht, maar de scènes volledig los van elkaar blijven staan en de twee groepen elkaar, voor de camera althans, nergens ontmoeten.
Het is haast onvoorstelbaar hoe de twee totaal verschillende werelden op zo'n kleine afstand van elkaar kunnen bestaan, maar effectief is deze aanpak zeker. Zo word je soms haast in slaap gesust met de dagelijkse bezigheden van de jonge Samuele, zijn ouders, een plaatselijke radio-dj, een dokter en vele andere figuren, met maar weinig lijn of progressie in hun bezigheden. Het is een levensgroot contrast wanneer de documentaire plotseling omslaat naar zijn andere onderwerp. Zeker aan het eind van de film, tijdens een minutenlange reddingsactie op zee, hakken de gruwelijke, aangrijpende toestanden er hard in. Een ding is zeker: niemand zou ooit zo'n verschrikkelijke overtocht riskeren tenzij diegene echt geen andere keus heeft.
Het is prijzenswaardig dat Rosi het geheel toont zoals het is, zonder een oordeel te willen vellen over welke betrokken - of niet betrokken - partij dan ook. Toch lijkt het gaandeweg wel erg onwaarschijnlijk dat geen van de bewoners in aanraking is gekomen met een vluchteling, laat staan een mening heeft over de ingrijpende noodsituatie in hun leefgebied. Ook vraag je je tijdens verschrikkelijke beelden van de uitgemergelde, uitgeputte mensen die uit rubberbootjes worden gevist af of het wel echt nodig was geweest om daarvoor minutenlang gekeken te hebben naar hoe een tienjarige jongen luidruchtig een bord spaghetti naar binnen slurpt. De beelden op zich doen hun werk namelijk al, en tegelijkertijd is het jammer dat de bezigheden van de eilandbewoners niet direct ergens toe lijken te leiden.
Dat maakt Fuocoammare een apart, maar tegelijkertijd frustrerend geval. Als kijker ben je geïnteresseerd in de toekomst, de problemen op het eiland, de impact voor de bewoners en oplossingen voor degenen die hun leven riskeren op zee om de tragedies uit hun thuisland te kunnen ontvluchten. In plaats daarvan toont Rosi met sfeerbeelden enkel de oppervlakte van de situatie zoals die is, terwijl je juist de borrelende gevoelens daaronder te weten wilt komen. Fuocoammare laat wellicht iets te veel over aan de fantasie en het inlevingsvermogen van de kijker.
