Durf het maar: een fictiefilm beginnen met een voice-over die over de filmmakers zelf vertelt. De illusie dat de kijker een filmlengte lang toetreedt tot een andere wereld wordt meteen al doorgeprikt. Een regisseur moet ijzersterk in zijn schoenen staan om daarmee weg te komen, en dan is dit bovendien de eerste lange speelfilm van Viktor van der Valk. Hij speelt het nog klaar ook! Want leuk pretentieus kan best lekker zijn.
Nocturne gaat over de zoektocht van een fictieve filmmaker. Jonge regisseur Alex moet een nachtscène opnemen, maar hij heeft nog steeds niet uitgedokterd wat hij precies met zijn film wil zeggen. Intussen hijgen de producent en zijn crew heel erg in zijn nek: hoe nu verder, Alex? Hij kan de druk niet aan. Alex ontsnapt van de set. Hij ontmoet zijn zieke moeder, de liefde die hij opoffert voor zijn filmcarrière en een mysterieuze dubbelganger die aan elke vorm van artistiek compromis een broertje dood heeft. Intussen heeft Alex de geldschieters op de hielen, want die willen waar voor hun centen.
Films over filmmakers zijn per definitie problematisch. Het leeuwendeel van het publiek zit namelijk helemaal niet te wachten op hoe het artistieke proces eruitziet. Men wil een klaar en af eindproduct voorgeschoteld krijgen. Hoe maak je dit proces dan toch aantrekkelijk? Nocturne oogt en klinkt als een film noir. Harde schaduwen, intens gebrachte dialogen en genoeg rook om een olifant te smoren. Alex is als het ware een detective in een zaak over zijn eigen geesteswereld, soms gewillig en vaak tegen wil en dank.
Deze film is wel persoonlijk, maar niet autobiografisch. Toch castte Van der Valk voor de hoofdrol zijn eigen broer, Vincent, die we onder andere kennen van Gouden Kalf-winnaar Glückauf. Ook hier laat de acteur zijn talent zien. Gedrevenheid, twijfel en poëtische filosofie, hij heeft ze allemaal in zijn arsenaal. Helemaal prachtig is de koppeling van Reinout Scholten van Aschat, als zijn vinnige dubbelganger Ferdinand. De stem die niet te sussen valt: zelfs mompelend schreeuwt hij om je aandacht.
Nocturne valt prima te vergelijken met 8½, maar dan als Jean-Luc Godard die geregisseerd zou hebben. Toch doe je daarmee het totaalplaatje flink tekort. Van der Valk heeft duidelijk een eigen stem, en die klinkt zeer helder door in alles wat we zien. Dat komt doordat hij de gebruikte beeldtaal haarfijn beheerst en in dienst zet van zijn inhoud. Elk frame getuigt van visie. Elke knip voelt uitgekiend. Elke beweging lijkt het effect van de poppenspeler die aan de touwtjes trekt.
Zeker niet iedereen zal met Nocturne weglopen. Zo'n film is het niet. Een groot deel van het plot is metaforisch, de tijdsverloop is soms moeilijk te doorgronden en je moet accepteren dat niet elke vraag beantwoord wordt. Het ziet er allemaal uit als een sterk plotgedreven film uit de jaren vijftig, maar je krijgt iets voorgeschoteld wat nog moeilijker te doorgronden is. Wie zich daarvoor kan openstellen, staat een mooie reflectie op het vak van de filmmaker te wachten en ook veel visuele verrassingen.
En toch, zelfs als Nocturne je verder weinig doet, zal het moeilijk zijn om tekortkomingen aan te wijzen. Deze film is zoals hij moet zijn, en stijl en inhoud vullen elkaar duidelijk aan. Jaloersmakend goed is het simpelweg. Van der Valk maakt zijn pretentie waar. Hij straalt met deze film uit dat hij te vertrouwen is: waar hij ook nog mee gaat komen in de toekomst, we kunnen er blind van uitgaan dat het filmmagie zal hebben.
