Wie of wat bepaalt je identiteit? Het is een vraag waar gedragspsychologen en biologen zich al decennia mee bezighouden. Wordt wie je bent veroorzaakt door je genen of door je opvoeding? De vraag wat je karakter bepaalt staat centraal in het in sfeervol zwart-wit geschoten Duitse drama Beyond Words.
De in Polen geboren maar inmiddels Nederlandse Urszula Antoniak heeft een bescheiden maar zeer onderscheidend oeuvre op haar naam staan. In de vier speelfilms die de filmmaker tot nu toe maakte, hebben de hoofdpersonen vaak een aparte relatie met hun omgeving. Of het nu gaat om het fysiek afstand nemen van bezittingen, of de intieme relatie met anderen: ze lijken feilloos op te gaan in de maatschappij, maar vallen er desondanks ook een beetje buiten.
Ook Antoniak, die al twintig jaar een Nederlands paspoort heeft, worstelt al decennialang met haar identiteit. Toch zijn het veelal anderen die er een punt van maken. Ze staat naar eigen zeggen nog altijd te boek als 'die Pools-Nederlandse regisseuse'. Hoe lang duurt het voor je je onderdeel mag noemen van een nieuwe maatschappij? Kennelijk wordt er ondanks de globalisering nog steeds gedacht in hokjes en wij versus zij.
Voor de jonge ambitieuze advocaat die in Beyond Words de boventoon voert is zijn identiteit het voornaamste onderwerp van een innerlijke strijd. Michael is van Poolse komaf en maakt een groot onderscheid wie hij privé en zakelijk is. Op zijn werk is hij de geslaagde goed geïntegreerde accentloos sprekende Duitser (wat dat dan ook moge zijn), maar thuis laat hij meer van zijn Poolse achtergrond zien. Dan staat opeens zijn doodgewaande vader Stanislaw op de stoep die Michael confronteert met zijn komaf.
Beyond Words is meer dan een portret van een complexe vader-zoonrelatie. Er moet niet alleen verloren tijd worden ingehaald met als voornaamste ingrediënten een flinke dosis scepsis en vervreemding, vraag is tevens of Michael wel zo zit te wachten op de hereniging. Het verstoort immers zijn dagelijkse routine en zorgvuldig opgetrokken beeld naar de buitenwereld. Antoniak toont ons een gladde jurist die zijn zaakjes goed op orde lijkt te hebben. Een goede verstandhouding met zijn meerdere en een glansrijke carrière in Berlijn. Mooie spullen en dure kleding; niets herinnert hem er nog aan dat hij een immigrant van arme komaf is.
Treffend is dan ook dat hij neerbuigende trekjes heeft ten aanzien van andere immigranten. Hij legt het aan met een Poolse serveerster boven wie hij zich verheven voelt. En is Michael daadwerkelijk zo anders dan de Afrikaanse immigranten wier zaken hij behartigt? Antoniak houdt haar hoofdpersoon voortdurend een spiegel voor, maar de jonge advocaat kijkt het liefst weg.
De komst van de vader drukt hem met de neus op de feiten en de man dwingt zijn zoon dan ook om alsnog in die spiegel te kijken. Zoals de filmmaakster al suggereert met de titel, appelleert ze sterk aan het gevoel van zowel Michael als de kijker. Sommige worstelingen kun je niet in woorden vervatten, hoe verbaal sterk Michael ook mag zijn.
Beyond Words kent ongemakkelijke stiltes en een protagonist die niet direct in zijn ziel laat kijken. Dat maakt het geen eenvoudige kijkervaring. Je moet hard werken om met Michael mee te voelen. Het is echter de investering in tijd en moeite waard, al is het maar omdat Antoniak de link tussen het individu en de huidige vluchtelingencrisis weet te leggen.
