De jongere generaties kijkers zullen Charles Manson voornamelijk kennen als ze hebben gegoogeld wat er zich nu daadwerkelijk in dat huis aan Cielo Drive uit Quentin Tarantino's Once upon a Time in Hollywood heeft afgespeeld. In hetzelfde jaar dat die film uitkwam (2019) verscheen ook het boek van Tom O'Neill waar de documentaire Chaos: The Manson Murders op gebaseerd is. Het was blijkbaar een goed jaar om deze pathetische sekteleider weer eens in het zonnetje te zetten. Eerst even het stof afkloppen.
Want hoe zat het ook weer? Manson was een kleine blaaskaak die na lange jaren in de gevangenis waar niemand hem serieus nam, ineens een goeroe werd voor met name jonge vrouwen. Dit was het hippietijdperk. Gevoed met LSD hersenspoelde Manson zijn volgelingen, wat culmineerde in een reeks moorden in 1969. De hoogzwangere populaire actrice Sharon Tate, vrouw van regisseur Roman Polanski, was een van de slachtoffers. Na maanden van warrig onderzoek (werd dit bewust tegengewerkt?) werden Manson en een aantal van zijn volgelingen opgepakt en later tot levenslange gevangenisstraffen veroordeeld. Dat zijn de feiten.
Tot nog toe is het meest bekende journalistieke document over Charles Manson en zijn 'Family' de bestseller Helter Skelter (1974) van Curt Gentry en Vincent Bugliosi. Die laatste was de openbare aanklager tijdens het proces en kan dus wel van enige partijdigheid beschuldigd worden in zijn weergave van de werkelijkheid. O'Neill, die de belangrijkste geïnterviewde is in Chaos: The Manson Murders (hij vertelt dus in feite over zijn eigen boek), probeert Bugliosi's verslaggeving en verklaringen meerdere keren ter orde te stellen. Het siert de collega van de voormalig aanklager, Stephen Kay, dat ook hij als geïnterviewde meewerkt aan deze documentaire.
Het spanningsveld tussen de weergaven van beide auteurs begint echter pas een belangrijke rol te spelen wanneer de film al een uur bezig is. Ook wordt heel laat duidelijk wie O'Neill, Bugliosi en Kay eigenlijk zijn en wat hun relatie tot het verhaal is, ook al zijn ze dan dus al veelvuldig aan het woord geweest. Dit komt mede doordat Chaos: The Manson Murders de geïnterviewden en andere personages niet met naamtags op het moment dat ze in beeld zijn presenteert, maar in een frame voorafgaand door de naam even op het scherm te laten flitsen. En soms wordt de naam helemaal niet getoond. Het is een verwarrende methode die het identificeren en begrijpen van de sprekers onnodig lastig maakt.
De vormgeving van deze documentaire is sowieso een vreselijk zwak punt. Er wordt van alles uit de kast getrokken om de kijker een energieke, chaotische rit te bezorgen, maar de vraag is of die daar op zit te wachten. Montages die lijken op de openingstitelscène van Se7en worden afgewisseld met historische opnames en rare shots waarin de geïnterviewde vanuit de meest onlogische camerahoeken gefilmd wordt en vaak in kaders naast elkaar dubbel wordt afgebeeld. Je ziet O'Neill dan bijvoorbeeld recht in de camera kijken, maar daarnaast tegelijkertijd en profile. Waarom? Wellicht om een LSD-trip te simuleren, maar het komt vooral over als desoriënterende flauwekul.
Het eerste uur van Chaos: The Manson Murders vertelt simpelweg het reeds bekende verhaal van de loser die goeroe werd. Manson leek het zelf in eerste instantie ook niet goed te snappen: "Ze zagen dingen in me die ik zelf niet zag." De man geeft ruiterlijk toe dat hij gewoon profiteerde van het beeld dat anderen van hem hadden, ook al zijn andere, latere uitspraken van een ander overtuiging. Hoe dan ook, Chaos: The Manson Murders voegt weinig toe aan wat er op Wikipedia staat.
De onderscheidende invalshoek van deze documentaire, die gestalte krijgt door de tegengestelde meningen van O'Neill en Bugliosi, richt zich op de complottheorie dat de Amerikaanse overheid een rol zou hebben gespeeld die het daglicht niet kan verdragen. O'Neill suggereert dat de CIA vanuit een programma met de naam 'CHAOS' mogelijk, wellicht, misschien met Manson heeft samengewerkt aan een hersenspoelmethode, of dat ze hem op zijn minst zijn gang hebben laten gaan om linkse groeperingen uit te schakelen (Manson zou de Black Panthers de schuld voor de moorden in de voeten hebben willen schuiven).
Het 'bewijs' dat O'Neill hiervoor aandraagt is indirect en voornamelijk gebaseerd op het soort redeneringen waar complotdenkers altijd een handje van hebben. Vreemde gedachtenkronkels die ingaan tegen alles wat Willem van Ockham (1287-1347) ons heeft geleerd: als twee theorieën met elkaar concurreren, moet de meest simpele de voorkeur krijgen. Het is in die zin ook wel geinig dat de interviewer (regisseur Errol Morris) O'Neill een paar keer gewoonweg niet gelooft en dat die laatste ook vaak niet verder komt dan de vragen dan maar open te laten.
Chaos: The Manson Murders werpt geen nieuw licht op een zaak die langzaamaan best in vergetelheid mag raken. Er zijn actueler en relevanter misdaadverhalen die het verdienen om nog eens met een hernieuwde blik naar te kijken. Het verhaal van Charles Manson en zijn volgelingen kunnen we het beste in de fictie van Quentin Tarantino voort laten bestaan. Daarin loopt het ook veel leuker af.
Chaos: The Manson Murders is te zien bij Netflix.
