Als kunst een afspiegeling is van de maatschappij, dan weet je dat je in Rusland niet op zoek hoeft te gaan naar vrolijke, hartverblijdende cinema. Neem bijvoorbeeld Andrey Zvyaginstevs Leviathan van een aantal jaar terug, een tweeënhalf uur durend epos dat het Bijbelse verhaal van Job als inspiratiebron neemt voor de lijdensweg van een individu dat ten ondergaat aan de corruptie binnen zijn land. Diezelfde parabel zou ook goed passen bij de weg die het hoofdpersonage in Sergei Loznitsa's A Gentle Creature moet bewandelen. De Oekraïense regisseur voegt zich hiermee bij een groeiende schare filmmakers uit de voormalige Sovjet-Unie, die het moederland genadeloos durven te bekritiseren.
Het zachtaardige wezen waar de filmtitel (een verwijzing naar, maar geen bewerking van Dostojevski's gelijknamige roman) op terugslaat, is een naamloze vrouw wier man op verdenking van moord wordt vastgehouden. Bij aanvang ontvangt de vrouw een pakketje met levensmiddelen retour dat zij naar haar man probeerde te verzenden, maar geweigerd werd door de gevangenis waarin hij zich zou bevinden. Gefrustreerd door het gebrek aan verklaring voor dit besluit, reist ze af van haar afgelegen woning naar de gevangenis om opheldering te vragen. Dat gaat echter een stuk minder gemakkelijk dan het lijkt, en al gauw raakt ze verzeild in onuitputtelijke maalstroom van bureaucratie, malafide plaatselijke autoriteiten, en hordes andere louche figuren die misbruik proberen te maken van haar situatie.
Hierin blijkt al snel waaraan de film zijn titel te danken heeft. In tegenstelling tot haar omgeving is het hoofdpersonage een bijzonder zwijgzame en onopvallende aanwezigheid. Meestal staart zij stilletjes met een stalen gezicht voor zich uit, tussen hordes mensen die botte, luide gesprekken voeren waar zij zich eigenlijk niet in wil bevinden. Wanneer ze wel aan het woord komt, wordt ze regelmatig uitgescholden, beschimpt of geobjectificeerd. Hoofdrolspeelster Vasilina Makovtseva speelt haar rol perfect, met een haast ondoordringbaar masker dat toch telkens subtiele emoties weet te verraden. Ook het camerawerk en de precieze kadrering van de scènes dragen hier in grote mate aan bij. Loznitsa zet zijn shots met veel oog voor detail in elkaar en heeft een duidelijk idee van waar alles zich hoort te bevinden: van vechtpartijen die ergens buiten focus in de achtergrond aan de gang zijn, tot het hoofdpersonage dat meerdere keren letterlijk uit het beeld wordt verdrukt.
Wat ook opvalt is dat de regisseur uiterst spaarzaam is met de informatie die hij verschaft. Zo weten we verder niets over de identiteit en de misdaad van de man - als die überhaupt al heeft plaatsgevonden. Vele personages duiken om de haverklap op en zeggen de vrouw te willen helpen, terwijl hun werkelijke intenties schimmig blijven. Zelfs het tijdskader blijft lang onduidelijk: sommige figuren blikken met weemoed terug naar de tijd van Stalin, voor anderen is de rivaliteit met de Verenigde Staten nog altijd springlevend. Pas een enkele keer wanneer we een beveiliger op zijn smartphone zien spelen worden we eraan herinnerd dat de film zich in de tegenwoordige tijd afspeelt. Dit alles draagt op zijn beurt weer bij aan het idee dat deze sociale ontwrichting van de maatschappij al veel langer en dieper in Rusland geworteld zit. De meest treffende omschrijving wordt nog wel gegeven door een toevallige taxichauffeur, die het volk vergelijkt met verschillende roedels hongerige wolven, constant op jacht naar een zwakke prooi om uit buiten.
Enerzijds draagt dit alles bij aan het anonieme en machteloze gevoel dat je als een van de prooien in deze samenleving kunt hebben, anderzijds biedt al die bewuste vaagheid maar weinig houvast voor het publiek. Het maakt van A Gentle Creature een frustrerend geval om naar te kijken. Met zijn geruime speelduur wordt het soms net zo'n vermoeiende uitputtingsslag voor de kijker als voor zijn centrale personage. Loont het uiteindelijk nog wel om al die misère te doorstaan? Het antwoord op die vraag valt of staat waarschijnlijk met de laatste akte, waarin Loznitsa een verrassend risico neemt door plotseling te breken met zijn eerdere realistische aanpak, en overgaat in een lange droomsequentie die volledig op de metatoer gaat. Voor de één een originele wending, voor de ander wellicht een wat geforceerde kunstgreep. In welke van die twee oordelen je je ook het meest kunt vinden, de afsluitende boodschap die Loznitsa zijn publiek in het laatste shot mee wil geven staat in elk geval als een paal boven water. Een luide noodkreet voor het land, die tijdens de aftiteling nog lang blijft weerklinken.
