Wat is een documentaire? Een op het eerste gezicht curieuze vraag: dat zijn films die gaan over de werkelijkheid. De beroemde non-fictiefilmmaker John Grierson zei dat documentaires juist een creatieve bewerking van de actualiteit zijn. Waltz with Bashir is een documentaire, maar ook een animatiefilm. Die schijnbare tegenstelling gaat hand in hand met de zoektocht naar een verloren herinnering. De film laat zo zien dat labels vaak betekenisloos zijn. Juist dankzij de onconventionele vorm gaat Waltz with Bashir veel verder dan de normale oorlogsdocumentaire.
De Israëlische filmmaker Ari Folman maakte de belegering van Beiroet tijdens de Libanese oorlog in 1982 van dichtbij mee. Als negentienjarige soldaat werd Folman getuige van de talloze misdaden die zich hier voltrokken. Ariel Sharon, destijds de Israëlische minister van Defensie, had het idiote idee om Libanon tot aan Beiroet te belegeren en stuurde zijn defensietroepen tot aan de Libanese hoofdstad. Toen de populaire Libanese presidentskandidaat Bashir Gemayel door een bomaanslag om het leven kwam, escaleerde het conflict en werden naar schatting drieduizend Palestijnse burgers omgebracht door een groep wraakzuchtige Phalangisten (Christelijke militairen en aanhangers van Bashir). De gestationeerde Israëlische troepen knepen grotendeels een oogje toe. De gruwelijkheden traumatiseerden Folman echter voor het leven.
Waltz with Bashir opent in een café in Tel Aviv, waar Folman met zijn vriend Boaz herinneringen aan de Libanese oorlog ophaalt. Boaz vertelt over een terugkerende nachtmerrie, waarin hij door zesentwintig honden achterna gezeten wordt. Hij is ervan overtuigd dat het te maken heeft met de gebeurtenissen van juni 82. Ari Forman kan zich echter niks meer herinneren van die periode. Dit brengt hem in verwarring: hij móet toch iets hebben gezien van de gruwelen? Dit luidt het begin in van zijn zoektocht naar een verdrongen verleden.
De film schakelt verschillende interviews aaneen die Folman sindsdien met zijn legerkameraden hield. De opnames van deze talking heads werden vervolgens geheel opnieuw verbeeld door middel van flash- en 3D-technieken en handgetekende animatie. Het resultaat is imposant. De stijl van Waltz with Bashir doet misschien nog het meest denken aan de recente collectieffilm Peur(s) du Noir: het zijn associatieve, droomachtige sequenties vol geweld en verwarring. Getekende beelden hebben over het algemeen een nauwe band met fictie. Hun relatie tot de werkelijkheid, in tegenstelling tot de cameralens, wordt gezien als arbitrair. Toch is het juist de animatie waarin Folman een waarheid vindt.
Hoewel Waltz with Bashir probeert de historische details van het ingewikkelde conflict inzichtelijk te maken, gaat de film veel meer over de beleving van het verleden in het heden. De zoektocht naar verdrongen herinneringen wordt zelfs expliciet aangehaald. Een vriend van Folman vertelt bijvoorbeeld in een gesprek over de onbetrouwbaarheid van zijn getuigenis, hoe goed hij zijn best ook doet om het juiste verhaal te vertellen. Folman benadrukt waarom we niet zomaar moeten geloven wat er verteld wordt over het verleden. Het geheugen leeft, dus zelfs authentieke archiefbeelden bezitten niet de waarheid die hij zoekt.
De vormkeuze van Waltz with Bashir is hiermee ook een nadrukkelijke inhoudskeuze. Hoe maak je de gruwelijkheid van een oorlog zichtbaar en hoe geef je een zinvol beeld van een verdrongen verleden? Ali Folman vraagt zich af of je wel mag genieten van mooie beelden als hun lading zo gruwelijk is. Mede omdat hij hierbij stilstaat, blijkt Waltz with Bashir een meesterwerk. Folan haalt de laatste mogelijke angel uit de discussie in de slotakte. We zien archiefbeelden van de overlevenden van de genocide in de vluchtelingenkampen Sabra en Shatilla; ze zijn verbijsterd en in de war. Het zijn beelden die op je netvlies gebrand blijven. Hiermee voorkomt Ari Folman dat de kijker optimistisch de zaal uitloopt, de schoonheid van de film mag geen positief effect hebben, het hoort te verontrusten. Oorlog is waanzin en daar hoort een waanzinnige film bij.
