De adel en de verdoemden zijn inwisselbaar en identiek in Raúl Ruiz magistrale film over de kunst van het verhalen vertellen. Ruiz geeft zijn epos vorm met prachtige beeldcomposities en belichting, die nog meer indruk maken door de lengte van de takes. Het begint met een jonge wees die zich afvraagt wie hij is, maar al snel komen alle identiteiten in het geding terwijl flashbacks, flashforwards en relaas in relaas zich ontvouwen. Een priester kan een zigeuner zijn, een huurmoordenaar een aristocraat en een vrouw van adel een non. Wie je bent hangt af van het verhaal waar je in zit en wie dat vertelt.
Op het IFFR draaide dit voorjaar een zes uur durende versie die eigenlijk als televisieserie bedoeld was, maar voor de reguliere bioscooprelease is een versie van vier en een half uur gemaakt. Ruiz zelf prefereert deze kortere film, qua constructie en tempo, en daar valt wel wat voor te zeggen, hoewel de langere versie er nauwelijks voor onderdoet. De verhaallijn die het minst met de rest van doen heeft, is er in zijn geheel uitgeknipt en wat overbleef is iets meer gestroomlijnd.
Raúl Ruiz werd in Chili geboren, studeerde in Argentinië, schreef scripts voor de Mexicaanse televisie, gaf les in New York en maakte een stuk of honderd toneelstukken voordat hij filmmaker werd. Inmiddels heeft hij al meer dan tachtig titels op zijn naam staan. Na de coup van Pinochet in 1973 maakte Ruiz zijn films vooral in Frankrijk. Onder kenners worden films als La Ville des Pirates (1983),Généalogies d'un Crime (1997) en Ce Jour-Là (2003) tot zijn beste werken gerekend. Hij maakte ook één film in Nederland, Het Dak van de Walvis (1981), maar misschien is zijn bekendste werk nog wel Le Temps Retrouvé uit 1999.
Deze Marcel Proustverfilming was zijn laatste wapenfeit in de Nederlandse bioscopen, hoewel in 2004 het IFFR een uitgebreid retrospectief van zijn veelzijdige oeuvre vertoonde. Le Temps Retrouvé is net als Ruiz' nieuwe, complexe werk een kostuumdrama dat er ontzettend mooi uitziet, maar wel een stuk minder toegankelijk is doordat tijd, ruimte en herinnering rustig door elkaar heen lopen. Bij Mistérios de Lisboa is daar geen sprake van. De film doet meer aan Dickens denken dan aan Proust, maar opletten is wel handig. Want een bijfiguur uit het eerste uur kan in het vijfde terugkomen met een nieuwe naam, kapsel en sociale status.
Ruiz was gevraagd om naar Portugal te komen om het negentiende-eeuwse boek Mistérios de Lisboa van Camilo Carlos Branco te verfilmen. Het begint met een weesjongen op een katholieke kostschool in Lissabon, maar wordt al gauw het verhaal van zijn moeder, de gravin van Sánta Barbara, haar man de graaf, het mysterie van zijn vader en de rol die de priester van de kostschool, vader Dinis, daarin speelt. Ondertussen leert de adel van Lissabon de mysterieuze Alberto de Magalhães kennen. Toeval? Onmogelijk. Maar het verhaal verder navertellen kan eigenlijk alleen door de hele film langs te lopen, want onder elke laag zit weer een nieuwe verborgen. Ondanks de complexiteit is het dankzij een redelijk heldere vertelstijl wel goed te volgen.
Nooit is te zien dat deze film oorspronkelijk voor de televisie was bedoeld. Zowel de belichting, de compositie als de vormgeving is zo nu en dan adembenemend. Bijna elke scène bevat wel een aantal shots die zo schilderijen van de oude meesters hadden kunnen zijn; soms een Rembrandt, soms een Vermeer. Zelfs al zou je het verhaal of een van de verhaallijnen niet interessant vinden, dan valt er visueel zoveel te genieten dat dat niet deert. Ruiz spel met beeldlagen verraadt zijn experimentele en surrealistische inborst, die hij desondanks flink in toom houdt. Mistérios de Lisboa is de kroon op een indrukwekkend oeuvre, en het summum van Ruiz' carrière waarin vele van zijn eerder behandelde thema's en gebruikte beeldtaal terugkomt.
