In een tijd waarin onderwijzers op Nederlandse scholen vaak nog altijd geen loon naar werken krijgen, is elke cultuuruiting over de relevantie van het beroep een welkom teken van verweer. In Favoriten volgt de Oostenrijkse documentairemaakster Ruth Beckermann drie jaar lang een multiculturele basisschoolklas in Wenen, met als hoofdpersoon een lerares die haar pupillen de wereld gunt. Op invoelbare wijze onderstreept de documentaire dat betrokken onderwijzers ook gewoon sociale werkers zijn.
"Meer dan zestig procent van de leerlingen op Weense basisscholen heeft een andere moedertaal dan het Duits", leest het uitgangspunt van het sociaal bewogen Favoriten. De documentaire verbeeldt de rijke interacties in de klas van Ilkay Idiskut, een lerares in haar dertiger jaren die dagelijks zo'n vijfentwintig kinderen onder haar hoede heeft. Met alles wat zij in haar macht heeft, probeert zij ervoor te zorgen dat haar leerlingen niet alleen progressie boeken maar zich ook thuis voelen.
Favoriten volgt in het spoor van Herr Bachmann und Seine Klasse (2021), een monumentale registratie van een basisschoolklas in een Duits industriestadje. Ook díe documentaire draait net zozeer om de leraar als om de leerlingen, werd gepresenteerd op het filmfestival van Berlijn en besteedt aandacht aan de uitdagingen die grote taal- en cultuurverschillen met zich meebrengen. De oudere Dieter Bachmann heeft een heel andere karakter dan Ilkay uit Favoriten, maar de twee delen een onvoorwaardelijke passie voor hun vak en een mateloze betrokkenheid bij hun leerlingen. Beiden weigeren ze pertinent om culturele diversiteit in het klaslokaal als een probleem te zien.
Zonder drammerig te worden, breken deze documentaires een lans voor het omarmen van de educatieve uitdagingen die gepaard gaan met een cultureel diverse klassamenstelling. Tekenend in Favoriten zijn de oudergesprekken die Beckermann vastlegt. Daar blijkt dat de meeste ouders van Ilkays leerlingen de Duitse taal een stuk minder machtig zijn dan hun kinderen, wat de communicatie danig bemoeilijkt. Niet voor niets grijpt de lerares (die zelf net zo goed van Turkse afkomst is) in als haar leerlingen in hun onderlinge gesprekken te snel op hun moedertaal terugvallen.
Voor kijkers die Herr Bachmann und seine klasse al kennen, zal het gelijkaardige Favoriten misschien als mosterd na de maaltijd aanvoelen. Eerstgenoemde film is stilistisch bovendien een stuk verfijnder. Waar Maria Speth uitblonk in het kiezen van de juiste kadrering voor klasinteracties (vaak op gepaste afstand, zodat de camera niet te sterk bepaalt waar de kijker zich op focust), kiest Beckermann juist voor veel close-ups en geconcentreerde tableaus. Het tekent haar sympathie voor de mensen die ze in beeld brengt, maar maakt het geheel wat eenvormig.
Dat Favoriten alsnog behoorlijk overtuigt, heeft alles te maken met de hartverwarmende band die Ilkay in het bestek van amper twee uur speeltijd met haar leerlingen opbouwt. Als een zwangerschap de lerares dwingt om haar werk een tijd naast zich neer te leggen, wordt ontroerend zichtbaar hoe sterk sommigen van hen zich aan hun favoriete juf hebben gehecht. Het reële gegeven van een ernstig lerarentekort maakt het afscheid extra pijnlijk.
Beckermanns documentaire komt niet zonder een boodschap, maar de toon die bij de observerende beelden hoort is eerder compassievol dan dwingend. Favoriten biedt een inkijkje in een groepsdynamiek die je als volwassene normaal gesproken alleen (zijdelings) meekrijgt als je zelf een kind hebt in de basisschoolleeftijd, óf weet hoe het is om voor de klas te staan. De film mag dan gezette aandacht besteden aan diversiteit en het prangende lerarenissue, bredere sociale thema's rond het leerproces en de opvoedende functie van de onderwijzer komen net zo passend aan de orde.
Door de empathische en zachtmoedige inslag van de vertelling zou de documentaire het waarschijnlijk matig doen als pamflet. Toch doet Favoriten hopen dat er in de komende jaren niet alleen meer Ilkays opstaan, maar ook dat in Den Haag een aantal mensen meekijkt. De Kinderen van Juf Kiet (2016) bewees jaren terug al dat een bruggetje naar de Nederlandse situatie eenvoudig te maken is.
