Arabian Nights is de Engelse titel van wat wij Duizend-en-een-nacht noemen. De gelijknamige film van Miguel Gomes is geen adaptatie van de klassieke literatuur, maar gebruikt slechts de structuur ervan om verhalen te vertellen over modern Portugal ten tijde van zeer recente bezuinigingen (waar Gomes zeer kritisch op is). Gomes grijpt net als in zijn vorige film Tabu terug op het verleden om daarmee op het heden te reflecteren en laat ze geregeld samenkomen. Dit enorme project van zes uur is opgedeeld in drie films van ongeveer twee uur, om het geheel nog enigszins behapbaar te maken.
De verschillende vertelmethodes die Gomes gebruikt zijn niet nieuw voor hem en passen heel goed bij de vertelstructuur van Duizend-en-een-nacht. De raamvertelling wordt in het begin van de eerste film (Arabian Nights: Volume 1 - The Restless One) nog eens uitgelegd: er was ooit een koning die elke avond met een nieuwe vrouw het bed deelt en haar de volgende ochtend laat onthoofden. Om dit te stoppen biedt de slimme Sheherazade zich aan als bruid. Zij vertelt hem de eerste avond een spannend verhaal, waarin weer een nieuw verhaal zit genesteld, en daarin een volgende, enzovoort. Bij de dageraad is ze natuurlijk nog niet klaar met vertellen en omdat de koning wil weten hoe de verhalen verder gaan, laat hij haar in leven tot de volgende avond. Sheherazade herhaalt deze truc duizend en één nachten lang, waardoor de koning volledig voor haar valt en genezen wordt van zijn wantrouwen en moordlust.
De verhalen die Sheherazade vertelt in Arabian Nights zijn niet die van de Arabische oudheid, maar van de Portugese hedendaagse economische malaise. Wel zijn daarin af en toe oude Arabische elementen en figuren vermengd, die bijdragen aan een magisch-realistische sfeer. Van windgeesten die in lampen worden gevangen tot een Afrikaanse tovenaar die de toppolitici van Portugal een permanente erectie geeft, omdat hij denkt dat hun strenge bezuinigingsmaatregelen (die volgens Gomes heel Portugal armer en ongelukkiger maakten) uit impotentie voortkomen. Dit segment is één van de grappigste verhalen, ondanks de directe, niet bepaald subtiele politieke boodschap.
De tweede film, Arabian Nights: Volume 2 - The Desolate One, is de sterkste van de drie, vooral in de context van het geheel. Dit deel vindt de beste balans tussen mooie (en magische) verhalen en politieke subtekst, waardoor de segmenten zowel op als onder het oppervlak vermaken en intrigeren. Volume 2 past ook het best de vertelstructuur toe, met name in het segment waarin een rechter in een oude arena een ogenschijnlijke simpele diefstalzaak voorzit. Achter elke schuldbekentenis zit weer een nieuw verhaal, waarna de schuldige naar een ander wijst die eigenlijk de echte schuldige is. Een mooie manier om verhalen aan elkaar te rijgen en een sterke metafoor voor een maatschappij waarin iedereen naar een ander wijst als oorzaak van zijn of haar problemen.
Arabian Nights: Volume 3 - The Enchanted One sluit het drieluik af in mineur. Bijna driekwart van de film bestaat uit een documentaire over Portugese vinken en hun zang. Of eigenlijk over het vangen en houden van de zangvogels, en de zangwedstrijden die de eigenaars met hun vogels houden. Op zichzelf zou het misschien geen slechte documentaire zijn, behalve dat de voice-overs uit de rest van het drieluik hier vervangen zijn door teksten in beeld die uitleg geven. Na verloop van tijd is dat zeer vermoeiend en de voortdurende link die met Sheherazade wordt gelegd is hier nogal geforceerd. De link met de rest van Arabian Nights is ook ver te zoeken, op het feit na dat dit kennelijk een aspect van Portugese cultuur is.
Dit segment domineert echter wel het derde filmdeel en is sowieso het langste van alle verhalen in het hele drieluik. Het is tekenend voor hoe Arabian Nights in principe een zeer lovenswaardig en interessant project is, maar waarschijnlijk gebaat was bij een scherpere selectie en ingekorte speelduur. De beste stukken uit de eerste twee films hadden bij elkaar in één lange film van een uur of drie een meesterwerk op kunnen leveren. Nu is het drieluik met een lengte van bijna zes en een half uur een erg lange zit, die eindigt met een anticlimax. Desalniettemin maken de betere segmenten het over het algemeen mooi gemaakte Arabian Nights bijzonder en zeker de moeite waard. Maar misschien is het verstandig om niet alles in één keer achter elkaar te kijken.
