De opening van Green Border lijkt een aanprijzing voor Polen als onbevlekte reisbestemming. We zien een weids uitzicht over groene boomtoppen, maar al snel verdwijnt alle kleur om de rest van de film niet meer terug te keren. Holland laat geen illusie bestaan over de ernst van een van de grootste humanitaire crisissen op Europees grondgebied van deze eeuw. Het leverde de vijfenzeventigjarige regisseur niet alleen de juryprijs van Venetië op, maar ook een onthutsende lastercampagne door de ultrarechtse Poolse regering, die Hollands noodkreet wegzet als nazipropaganda.
Een Syrisch gezien arriveert vol goede moed op het vliegveld van Minsk om van daaruit door te reizen naar een oom in Zweden. Al snel slaat hun vreugde om wanneer ze met welkomstroos nog in de hand en onder luid geschreeuw onder prikkeldraad door het niemandsland tussen de Pools-Wit-Russische grens worden ingejaagd. Overgeleverd aan de elementen, omkopingen en pushbacks worden ze een politieke speelbal in een cynisch pingpongspel.
Het is het begin van Hollands migratiehorror die op meerdere momenten maar moeilijk te verteren valt. Echte levens worden door de Wit-Russische leider Loekasjenko misbruikt om Europese saamhorigheid middels een migratieconflict te ondermijnen. Technisch gezien bevindt het gezin zich in de Europese Unie, maar de normen en waarden die daarbij horen, zijn nergens te bekennen. Het beeld van een hoogzwangere vrouw die over het prikkeldraad heen wordt gesmeten, brandt zich op je netvlies en spookt nog dagen door je hoofd.
Holland begeeft zich dicht in de buurt van ellendeporno. Toch slaagt ze er met vier verschillende perspectieven wel degelijk in om verdieping te bieden. De Poolse grenswachter Jan levert daarin de interessantste momenten op. Hij voert een innerlijke strijd over de bloederige prijs die hij betaalt voor het beschermen van de 'Poolse normen en waarden' en wordt daarin maar moeilijk begrepen door zijn hoogzwangere vrouw, die het in een ijzersterke supermarktscène voor hem opneemt en zo de vinger legt op de wortels van polarisatie.
Met Green Border herschrijft Holland allerminst de regels van het migratiedrama als subgenre, maar toont desalniettemin de humanitaire crisis aan de Pools-Wit-Russische grens met een naaktheid die maar moeilijk te negeren valt. Geholpen door haar cast bestaande uit veelal amateurs, die zelf soortgelijke ellende als die van hun personages hebben meegemaakt, en het sterke contrast in zwart-wit maakt Hollands film haast tot een winnende World Press Photo.
Hoewel menselijk leed de boventoon voert, laat Holland af en toe humor en hoop doorsijpelen. Een ontroerende scène toont hoe alledaagse zaken zoals een wifiwachtwoord boven komen drijven wanneer vluchtende jongens tijdelijk onderdak vinden in een Poolse safe house. De onbaatzuchtigheid van activisten die dagelijks hun eigen leven in de waagschaal leggen blijft zeker niet onbelicht.
Het posterbeeld van Green Border toont het Syrische gezin uitgeput, met op de muur achter hen de sterren van de Europese Unie. Dat die sterren voor de een feller fonkelen dan voor de ander benadrukt Holland met haar vlijmscherpe epiloog. Na ruim twee uur van doffe ellende spreekt de manier waarop Polen een jaar later omgaat met Oekraïense vluchtelingen na het uitbreken van de oorlog boekdelen over de dubbele standaard van Europa. Opeens is er zelfs plek voor huisdieren in de bus naar veiligheid.
Met de Europese verkiezingen voor de deur en migratie als prominent thema lijkt de ziel van de Unie op het spel te staan. Het is enigszins een geruststellende gedachte dat het moreel kompas van doortastende filmmakers zoals Agnieszka Holland nog steeds richting geeft. Green Border is allerminst een film die je voor je plezier gaat kijken, maar voor iedere Europeaan zou hij verplichte kost moeten zijn.
