Hoe lastig het leven kan zijn voor iemand die lijdt onder dwangneuroses (of, zoals de Amerikanen het noemen, obsessive-compulsive disorder) liet Jack Nicholson een aantal jaren geleden al zien met zijn vertolking van de onvergetelijke Melvin Udall in As Good As It Gets. Maar Melvin Udall was een schrijver, die zijn werk thuis kon doen en eigenlijk alleen voor zijn maaltijden de deur uit hoefde. Roy Waller (Nicolas Cage), de hoofdpersoon uit Ridley Scotts nieuwste film Matchstick Men, leidt een iets gecompliceerder bestaan: hij is een professioneel oplichter, een grifter, een ‘matchstick man’. Ooit wist hij hiermee het grote geld binnen te halen, maar dat is lang geleden. Roy en zijn protégé Frank (Sam Rockwell) richten zich nu voornamelijk op naïeve huisvrouwen en ouderen, die ze via een vermakelijke dubbele zwendel twee keer achter elkaar tillen: eerst via de telefoon als frauduleuze verkopers, daarna aan huis als fraudebestrijdende rechercheurs.

Gezien het feit dat Roy lijdt aan hevige pleinvrees, smetvrees, een batterij tics en een slecht geweten, gek wordt van openstaande deuren of ramen en deze slechts door het uitvoeren van een merkwaardig ritueel kan openen of sluiten, is zijn succes als ‘con artist’ (zoals hij zichzelf noemt) behoorlijk indrukwekkend. Maar hij krijgt het alleen voor elkaar door een sober en solitair leven te leiden, niemand behalve Frank toe te laten in zijn smetteloos schone huis, en iedere dag een kalmerend pilletje te slikken.
Wanneer hij door tussenkomst van een goedbedoelende psychiater (Bruce Altman) voor het eerst in zijn leven in contact komt met zijn 14-jarige dochter, dreigt dat het einde te worden van zijn vertrouwde routine. Maar bij hun eerste ontmoeting is hij meteen verkocht, en mooier nog: het is wederzijds. Angela (Alison Lohman), één en al ontwapenende frisheid, ziet Roy’s vele eigenaardigheden grinnikend aan en accepteert hem direct als haar vader. Ze haalt zijn zorgvuldig ingerichte leven overhoop zoals alleen een tienerdochter dat kan, en hij ziet het met een mengeling van paniek en groeiende liefde aan.
Omdat hij trots is op zijn vakmanschap, en om indruk te maken op zijn dochter, vertelt Roy haar over zijn beroep, daar direct aan toevoegend dat het een allesbehalve bewonderenswaardige manier is om aan geld te komen. Natuurlijk is dat laatste aan dovemansoren gericht: Angela zeurt net zolang aan zijn kop tot hij haar laat assisteren bij een kleine demonstratie van zijn kunnen. Ze blijkt een regelrecht natuurtalent en Roy is, ondanks zijn zenuwen en morele tegenwerpingen, apetrots.
Het wordt een ander verhaal wanneer Angela betrokken raakt bij Roy’s eerste grote klus sinds jaren. Overgehaald door de ambitieuze Frank waagt hij zich aan het uitvoeren van een riskante wisseltruc bij de rijke maar ook enigszins louche Frechette (Bruce McGill). Bij de afwikkeling van deze gevaarlijke operatie blijkt pas hoe kwetsbaar Roy is met Angela aan zijn zijde.

Matchstick Men is gezegend met een uitstekend acterende, perfect samengestelde cast en het zelfverzekerde vakmanschap van regisseur Ridley Scott. Nicolas Cage’s Roy Waller is een tragikomische antiheld van de bovenste plank: een door zijn geweten en zijn fobieën gekwelde neuroot, en tegelijkertijd een overtuigende professional en toegewijde vader. Zijn tics en dwangmatige handelen zijn komisch door de context van zijn beroep en de komst van Angela in zijn leven, niet doordat Roy als een clowneske freak wordt neergezet. Cage legt op karakteristieke wijze een enorme energie en pathos in zijn rol, en integreert naadloos de tegenstellingen binnen Roy’s karakter.
Sam Rockwell (die eerder te zien was in Confessions of a Dangerous Mind) laat Frank op heerlijke wijze met Roy contrasteren. Frank kent geen innerlijke conflicten, en gewetensbezwaren zijn hem oprecht vreemd. Hij geniet iedere seconde van zijn rol in deze wereld, waar het geld voor het oprapen ligt als je maar creatief bent en - zoals hij - sneller denkt dan de sukkels om je heen. De scènes tussen de gladde, onbezorgde Frank en zijn tobbende zenuwpees van een partner zijn een genot om naar te kijken.
Hetzelfde geldt voor Alison Lohman (White Oleander), die simpelweg onweerstaanbaar is. De van enthousiasme overlopende, nog nét onschuldige charme waarmee de 24-jarige (!) Lohman de tien jaar jongere Angela speelt maakt dat ze in al haar scènes van het scherm af spat. Dit is de meest sprankelende en naturel geacteerde tienerrol in jaren.
Het verhaal wordt lichtvoetig en met feilloze timing verteld door Ridley Scott, die schijnbaar moeiteloos het evenwicht tussen luchtigheid en ernst weet te bewaren. Door een uitgekiende enscenering, en gebruik makend van de zorgvuldig gekozen muziek, kleding en inrichting weet hij de personages te schetsen en de film het nodige raffinement mee te geven.

Jammer genoeg eindigt Matchstick Men nogal onbevredigend, met een epiloog die zich een jaar na de ontknoping afspeelt. Daarin wordt een nogal overbodige, moralistische afsluiting van het verhaal geboden, die alleen dankzij het talent en de uitstraling van de acteurs nog een beetje om aan te zien is. Liever had ik een beter uitgedachte afloop gezien van de ontknoping zelf, die overigens voor de oplettende filmkijker weinig verrassingen zal kennen. Afgezien van deze dissonant is Matchstick Men een film die, vanwege het prima samenspel van de acteurs, het prettige tempo en de verzorgde stilering, een superieure ‘feelgood’-ervaring biedt.