Als je een flink lange film maakt over een aantal gangsters, waarin hun levens gedurende enkele decennia de revue passeren, moet je eigenlijk wel heel wat in je mars hebben. Je bevindt je namelijk op het terrein van films als The Godfather, door menigeen beschouwd als de beste film aller tijden, en Goodfellas, ook een hooggeëerde titel binnen het genre. Een vergelijking met zulke toptitels is onvermijdelijk én eigenlijk nauwelijks te overleven. Regisseur Michele Placido slaagt daar met Romanzo Criminale dan ook niet in, maar maakt een redelijke genrefilm die ondanks pretenties en ambities in de schaduw van grotere gangsterfilms staat.
Het is echter niet geheel zijn fout te noemen dat de film in het niet valt bij veel genregenoten. Placido werkt met een matig script, en geeft het nog behoorlijk wat flair en stijl mee, alsmede een bekwame cast. Toch lukt het hem niet om er echt een goede film van te maken. Het script is een adaptatie van een boek van Giancarlo de Cataldo, dat dezelfde titel als de film draagt. Eigenlijk vreemd, want 'romanzo criminale' betekent misdaadroman. Literaire kwaliteiten heeft de film echter nauwelijks; ironisch genoeg werden het boek juist veel filmische kwaliteiten toegedicht.
Misschien werkt het verhaal wel goed in boekvorm; bij de film is dat hoe dan ook niet het geval. Bijna alle personages zijn vrij ééndimensionaal en het wordt de kijker niet bepaald gemakkelijk gemaakt om enige sympathie voor de gewelddadige en meedogenloze hoofdpersonages te voelen. De dramatische ontwikkelingen aan het einde hebben daardoor weinig impact en de vele doden roepen op een gegeven moment vooral verveling op.
In twee en een half uur wordt het verhaal verteld van Dandy, de Koude en de Libanees. Deze drie jongemannen uit Rome rekruteren in de jaren 60 een aantal andere jonge misdadigers en samen ontvoeren en vermoorden ze een rijke zakenman. Het losgeld dat ze daaraan overhouden investeren ze in heroïne. Daarmee ontstaat een keiharde misdaadorganisatie die alle concurrentie in Rome wegvaagt, met aan het hoofd de drie jeugdvrienden.
De autoriteiten richten zich ondertussen alleen maar op terroristen en onderschatten de gewelddadige gangsters die de straten van Rome rood doen kleuren met bloed. Slechts één commissaris, genaamd Scialoja, heeft oog voor hen. Om deze nieuwe organisatie te ondermijnen en te vernietigen gaat hij een relatie aan met prostituee Patrizia, het liefje van Dandy. Maar de organisatie blijft groeien en wordt vanaf de jaren 70 zelfs regelmatig ingeschakeld om het vuile werk van regerende politici op te knappen. Op een gegeven moment begint de Koude genoeg van het leventje te krijgen en wil hij eruit stappen. Dat gaat echter nog niet zo makkelijk, als één van zijn vrienden wordt vermoord en er wraak genomen moet worden.
Een dergelijk verhaal zou de basis kunnen vormen voor een zeer boeiende, mogelijk zelfs gelaagde gangsterfilm. Daar is hier geen sprake van, want de hoofdpersonages worden nauwelijks uitgewerkt. Alleen Dandy maakt een echt proces door, van schijnbaar vrolijke jongen tot koele, doortrapte gangster die zijn eigen moeder zou verkopen. Maar van het trio krijgt hij tot op de laatste scènes de minste aandacht. Uiteindelijk worden de gangsters nooit meer dan een stel platte schurken waar je als kijker geen enkele binding mee kan krijgen.
Het is jammer dat regisseur Placido niet met een beter script aan de slag is gegaan. Met zijn visuele stijl en treffende muziekkeuze verleent hij het geheel nog wel de nodige flair, maar hij kan de mankementen van het verhaal niet verhullen. En dat zijn er helaas heel wat, waardoor Romanzo Criminale niet meer dan een voetnoot in de annalen van het gangstergenre is geworden. Een stijlvol gefilmde voetnoot, dat wel.
