De jeugdromans van de Nederlandse natuurkundige en politicus Jan Terlouw zijn al enkele malen verfilmd, waarvan het indringende Oorlogswinter de bekendste is. Vroeg in zijn carrière als auteur schreef Terlouw Koning van Katoren, over de zeventienjarige Stach die zeven opdrachten moest vervullen om de vorst van zijn land te worden. Velen van ons hebben in onze jeugd het boek verslonden. De verfilming is een heikele kwestie. Onze maatschappij en kijk op religie en symboliek, de thematische kern van het boek, is de afgelopen veertig jaar flink veranderd. Bovendien had filmregisseur Ben Sombogaart slechts vijf miljoen aan budget. Voor dit bedrag laten ze in Hollywood praktisch alleen nog de catering aanrukken. Sombogaart heeft echter slimme oplossingen bedacht om deze nieuwste Terlouw-verfilming actueel en ondanks het schamele budget toch spectaculair te maken.
Het verhaal speelt zich af in het nu. Op de avond dat de koning in het fictieve Katoren het loodje legt, komt Stach ter wereld. Zijn moeder sterft al bij de bevalling en zijn vader lazert uit de toren terwijl het volk om de dood van hun geliefde koning treurt. Stach wordt opgevoed door zijn oom Gervaas, die kamerheer van de koning was. Bijna achttien jaar later moet Katoren het nog steeds zonder koning stellen, totdat Stach solliciteert naar de functie. De machtsbeluste ministers hebben helemaal geen trek in bemoeienissen en verzinnen een serie opdrachten waarmee de jongen zich moet zien te bewijzen. Het volk drukt Stach al snel in de heldenrol als hij de eerste opdracht, het genezen van de knobbelneuzenziekte in het Italiaans sprekende Afzette-Rije, weet te vervullen. Hij reist per trein en wordt hierbij op de voet gevolgd door de ambitieuze en doortastende journaliste in de dop Kim.
Sombogaart en zijn scenaristen zijn er niet voor teruggeschrokken om Terlouws oorspronkelijke boek uit 1971, waarop vier jaar geleden een vervolg verscheen, flink onder handen te nemen. Niet alleen werd het aantal opdrachten teruggebracht van zeven (eigenlijk waren het er zelfs acht) naar vijf, de volgorde werd ook flink omgegooid. Koning van Katoren is met twee uur speelduur al aan de lange kant voor een jeugdfilm en het is een wijs besluit geweest om de kijker niet nog meer te torpederen met de uiteenlopende indrukken die de opdrachten met zich meebrengen. Zelfs in afgeslankte vorm is het soms lastig inkomen. Het is vaak niet meteen duidelijk wat er van Stach wordt verwacht en in welk gebied hij zich precies begeeft. Soms wordt er wat te lang om de hete brij heen gedraaid, bijvoorbeeld als hij het Tirools aandoende Ekilibrië moet verlossen van de boze tovenaar Pantaar. Wat daar nou precies aan de hand is en hoe het allemaal zit zal de jeugd wellicht niet meteen duidelijk zijn.
Ondanks de geringe financiële middelen ziet Koning van Katoren er best indrukwekkend uit. Sombogaart heeft verstandige en bovenal creatieve wegen bewandeld om geld te besparen, zonder dat het goedkoop aandoet. Zo wordt de dreiging van een naderende oorlog invoelbaar met archiefbeelden van opstijgende straaljagers en militairen in opperste staat van paraatheid. Op deze manier bleef er ruimte voor de speciale effecten die nodig waren voor de onconventioneel vormgegeven, maar wellicht enigszins teleurstellend uitgevoerde draak van Smook en de charmant verbeelde schuifelende kerken van Uikumene. Bovendien hebben de schrijvers nog best wat maatschappijkritiek en actualiteit in deze verfilming weten te werken. De twaalf christelijke kerken uit het boek hebben nu plaatsgemaakt voor vier wereldreligies bijvoorbeeld. En er is een subtiele sneer naar de industrialisatie en de complete verslaving aan gadgets waaronder onze multimediale samenleving lijdt.
Koning van Katoren wordt naast de uitstekende hoofdrolspelers Mingus Dagelet en Abbey Hoes opgesierd met een keur aan interessante acteurs in bijrollen, van wie vooral Frits Lambrechts de show steelt. De liefhebbers van het oorspronkelijke boek kunnen opgelucht ademhalen. Ondanks de vele veranderingen en de scherpe randjes die ervanaf zijn geveild, is Sombogaarts verfilming gedurfd en eigengereid van toon. Het is een eigentijds en ambachtelijk vervaardigd Nederavontuur dat zich op een prettige wijze onderscheidt van de eenheidsworst uit Hollywood.
