Of je nou wil vechten volgens de knokregels van Fight Club, of wil filmen volgens de principes van Dogme95, regels zijn er om gebroken te worden. In I, Robot hielden robots zich aanvankelijk nog aan Isaac Asimovs roboticawetten, maar je kon er vergif op innemen dat het mis zou gaan. Hetzelfde gold voor het klassieke Gremlins, waarin Billy nadrukkelijk werd verboden zijn pluizige huisdier nat te maken of te voeren na middernacht. Met als gevolg dat iedereen halsreikend uit zat te kijken naar het moment waarop dat toch zou gebeuren.
Voortplanten volgens Code 46 hoorde nog niet in het bovenstaande rijtje thuis, maar deze regelgeving verdient zonder meer een plekje. In de nieuwste film van Michael Winterbottom wordt het speelterrein grotendeels afgebakend door regels en restricties. De belangrijkste is Code 46, een genetische gedragscode, die in de nabije toekomst in het leven is geroepen omdat in vitro fertilisatie en klonen op zulke grote schaal worden toegepast, dat de genetische zuiverheid van de mensheid in het geding komt. Door de geringe genendiversiteit is de kans op bloedverwantschap dusdanig toegenomen dat er risicos kleven aan ongebreidelde voortplanting. Code 46 schrijft voor dat seksueel contact alleen is toegestaan als het DNA-profiel van beide partijen in kaart is gebracht. Wie dit nalaat, of ondanks genetische gelijkenis toch DNA met elkaar uitwisselt, begaat een Code 46 overtreding.
Sociografisch gezien is er ook van alles aan de hand in deze film. Vanwege de overbevolking zijn er maatregelen getroffen waar Rita Verdonk in haar stoutste dromen nog niet aan durft te denken. Mensen die geen zogeheten papella bezitten, krijgen geen toegang tot de beveiligde steden. Ze worden aan hun lot overgelaten en zijn veroordeeld tot een bestaan in een onherbergzame buitenwereld waar virussen vrij spel hebben. Een papella is dus niet alleen een identificatiebewijs, maar ook een levensgarantie. Gelukkig zijn ze vervalsbaar, want hoe geavanceerd i.d.'s in de toekomst ook moge zijn, sommige dingen zullen wel nooit veranderen. Afijn, waar fraude is, zijn fraudeurs en verzekeringsdetective William Geld (Tim Robbins) is er een op het spoor. Gewapend met een geïmplanteerd empathievirus, dat hem in staat stelt als een Oprah Winfrey mensen in te palmen, ontmaskert hij de verdachte Maria Rodriguez (Samantha Morton). Empathie kruipt echter waar het niet gaan kan en William wordt verliefd. Dat schopt niet alleen het beddengoed, maar ook de opdracht en zijn privé-leven in de war.
Code 46 is geen gedegen uitwerking van een toekomstbeeld. De film heeft veel weg van een onuitgewerkt, maar intelligent concept. Dat is geen nadeel, want er blijft veel ruimte over voor een eigen invulling. Bovendien wordt met het beperkte assortiment ideeën bijzonder veel bereikt. De taal die men spreekt, is bijvoorbeeld doorspekt met vreemde woorden. Ze lijken Spaans, maar zeker is dat allerminst. Die taalverschuiving is slechts een klein detail, maar het heeft een verrassend sterk effect. Hetzelfde kan gezegd worden van de locaties waar gefilmd werd. Code 46 is grotendeels opgenomen in Sjanghai en Dubai, steden met een contrastrijk straatbeeld. Arm en rijk, oud en nieuw, mens en natuur, het een gaat over in het ander. Wolkenkrabbers in woestijnachtige landschappen zien er in het echt al onwerkelijk uit, maar in Code 46 wordt dat gevoel nog eens versterkt. De sfeer is zo unheimisch dat het een prachtig decor vormt voor een liefdesgeschiedenis. Dat verhaal is allesbehalve baanbrekend, maar tegen de achtergrond van een genetisch gecontroleerde wereld, die doet denken aan THX1138 en Gattaca, wordt het toch een broeierig geheel. De lome camerabewegingen, de incidentele slowmotions, de elektronische muziek en de onnatuurlijke belichting zijn evident. Neem daarbij de sombere toon en de in onzekerheid verkerende geliefden en Code 46 wordt zowaar een futuristische film noir. De slagschaduw ontbreekt, maar zweterig en benauwend is het wel.
Na zoveel lof voor de stilering, is het jammer dat de film op het emotionele vlak de mist ingaat. Tim Robbins mag dan wel besmet zijn met een empathievirus, er is maar weinig van te merken. Hij lijkt wel immuun, want het virus brengt niet veel meer teweeg dan een minzame glimlach. Robbins uitstraling lijkt wel een mix tussen de hypnotische kwaliteiten van Rasti Rostelli en Henk Westbroek. Het is moeilijk om te geloven dat Samantha Morton daar ontvankelijk voor is. Morton zelf is trouwens hinderlijk aanwezig. De actrice is zo gemaniëreerd en theatraal, dat ze de functie als love interest niet kan vervullen en daarmee de angel uit het verhaal haalt. De vragen die de makers met hun love story ongetwijfeld hadden willen oproepen (wat is liefde, hoe belangrijk is liefde, kan liefde aan banden worden gelegd) zullen nog maar weinig kijkers zich stellen. De problemen die uit de futuristische aspecten van de film naar voren komen, zullen daarentegen de gemoederen flink bezighouden. De toekomstvisie van Code 46 is één van de fascinerendste uit het genre.
