Tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerde de Joods-Duitse kunstenares Charlotte Salomon niet alleen de gruwelen van de Jodenvervolging, maar ook de zelfmoord van haar moeder en de depressie van haar eveneens suïcidale grootmoeder te verwerken. Het resulteerde in een imposant levenswerk met de titel Leben? Oder Theater? Ein Singespiel Het kunstwerk is een geschilderd levensverhaal bestaande uit honderden gouaches. Vlak voor haar deportatie naar Auschwitz wist Salomon haar magnum opus in veiligheid te brengen. Het werk is momenteel in het bezit van het Joods Historisch Museum in Amsterdam.
Dertig jaar geleden maakte Frans Weisz een biopic over Charlotte Salomon. In zijn portret Charlotte, waarin de hoofdrol was weggelegd voor Birgit Doll, zien we de vlucht van de kunstenares uit Berlijn naar het zuiden van Frankrijk, nog voordat de oorlog uitbrak. De film beschrijft de periode waarin Salomon haar kunstwerk realiseerde. Weisz heeft een voortdurende fascinatie voor het leven van Salomon gehouden. Tijdens de voorbereidingen van zijn speelfilm kreeg hij een ongepubliceerde brief in handen, waarin Salomon in grote geschilderde letters haar toenmalige geliefde toespreekt. Salomons stiefmoeder deed de filmmaker het uitdrukkelijke verzoek om de inhoud van de brief buiten beschouwing te laten.
Weisz' aanhoudende belangstelling voor Salomon resulteerde niet alleen in de genoemde film uit 1981, maar wordt nu voortgezet in een documentaire die dezelfde titel draagt als Salomons meesterwerk. Weisz trapt af met zijn eigen motivatie om de nagedachtenis aan de kunstenares levend te houden. Dit geeft zijn portret een ongewoon en persoonlijk tintje. Het is Weisz bezieling die je in het levensverhaal van Salomon zuigt, zelfs als je nog nooit van haar hebt gehoord. Tijdens zijn onderzoek confronteert de filmmaker betrokkenen, conservatoren en kunstkenners met de ongepubliceerde brief. Dit wordt afgewisseld met interviews, historische beelden, fragmenten uit Weisz eigen film, de reis van actrice Doll naar het zuiden van Frankrijk en een reconstructie van Salomons leven.
Vooral op dit laatste punt roept Leben? Oder Theater? onnodige verwarring op. Weisz harkt de verschillende aspecten en fasen van Salomons leven bij elkaar, maar de kijker krijgt hier slechts flarden van mee. De kleine geënsceneerde fragmentjes, bijvoorbeeld wanneer een jonge Salomon door de Berlijnse straten huppelt, zijn slechts opvulsel, omdat er nu eenmaal beeld bij gesproken woorden hoort. Het is echter vooral de periode in het zuiden van Frankrijk die chaotisch en gehaast aandoet. Er worden dan in rap tempo te veel nieuwe sleutelfiguren uit Salomons leven geïntroduceerd, zonder dat de kijker ze in perspectief kan plaatsen. Weisz documentaire gaat dan slepen en dreigt de onvoorwaardelijke aandacht van de kijker te verliezen.
De brede aanpak heeft een gevarieerde documentaire opgeleverd, al is het veel te korte leven van Charlotte Salomons veel te complex om in amper anderhalf uur samengevat te worden. De maker heeft zich er niet makkelijk vanaf gemaakt en heeft zoveel mogelijk invalshoeken en gezichtspunten gezocht. Hierbij vormt de link naar Weisz eigen werk een welkome aanvulling. Weisz slaagt er in ieder geval wel in om de gedachtenis aan deze uitzonderlijke vrouw levend te houden. Wie ze nou precies was blijft in mysteries gehuld. Eigenlijk vertelt Salomons verzamelde werk het echte verhaal. Weisz geestdriftige inspanningen leveren hierbij een intrigerende leidraad.
