Nog niet zo lang geleden ontstond er opeens angst voor het uitbreken van een Derde Wereldoorlog. De Amerikaanse moordaanslag op de Iraanse generaal Qassem Soleimani werd al snel vergeleken met de moord op groothertog Franz Ferdinand, het startsein voor de Eerste Wereldoorlog. In Nederland versterkte de dubieuze pseudowetenschap van Ingo Piepers dit gevoel eventjes, voordat deze veelal (terecht) werd ontkracht. Ten grondslag aan al deze angst liggen langere processen zoals aanhoudende economische problemen en de groei van nationalisme en fascisme in een heleboel landen. Onder deze omstandigheden komt het Russische historisch drama Beanpole over als een verrassend actuele waarschuwing. Het legt de trauma's van de vorige Wereldoorlog nog eens onder de loep in een ijzersterk drama.
De nog jonge Russische regisseur Kantamir Balagov liet zich voor zijn tweede film Beanpole inspireren door Svetlana Aleksijevitsj' boek De Oorlog Heeft Geen Vrouwengezicht. In een tijd van alomtegenwoordige nationalistische propaganda in Rusland en de verheerlijking van de Tweede Wereldoorlog als Russische overwinning, was dit boek voor Balagov een openbaring. Daarom vond hij het belangrijk om de enorme tol te benadrukken, die het land en haar inwoners (en andere deelstaten van de Sovjet-Unie) betaalden voor die overwinning. Naast de zeventien miljoen doden had de oorlog uiteraard ook een enorme impact op de overlevende burgers en soldaten.
Bagalov volgt Aleksijevitsj door zich voornamelijk op het vrouwelijke oorlogstrauma te richten. Centraal in zijn drama staan twee vrouwen, Iya en Masha, die in 1945 van het front zijn teruggekeerd en nu in een ziekenhuis werken in Leningrad. Een ziekenhuis dat overspoeld wordt door gewonde en stervende soldaten. De twee vrouwen deden zogenaamde 'ondersteunende' dienst, zoals iemand in de film zegt, voor de mannelijke troepen aan het front. Met als gevolg dat beiden (zeer zichtbaar) fysiek en mentaal trauma aan de oorlog overhouden. Iya werd ziek naar huis gestuurd met het zoontje van Masha en Masha heeft inmiddels zoveel abortussen moeten laten plegen dat ze geen kinderen meer kan krijgen.
De titel van de film betekent 'bonenstaak', wat de bijnaam van de lange, magere Iya is. Maar het Russisch origineel betekent ook 'onhandig', 'klungelig' of 'onbeholpen' en slaat als zodanig op beide vrouwen en eigenlijk iedereen in de film. Ze bewegen en praten onhandig door het Rusland net na de oorlog, verloren in de ruimte van hun eigen leven.
Die verlorenheid is terug te zien in de lege blikken van de hele bevolking van Leningrad, die strak ingekaderd zijn door het camerawerk. Want ondanks al dit (oorlogs)leed is Beanpole geen grauwe, eenduidige oorlogsfilm. Opmerkelijk is het levendige, visueel rijke kleurgebruik dat vooral uit contrasterend rood en groen bestaat, af en toe onderbroken door okergeel. De kleren van de vrouwen bestaan meestal uit opvallend rood of groen, of een mengeling daarvan. Een rode muur wordt groen geverfd, en spetters verf blijven zichtbaar op de kleding en in het haar van Iya en Masha. Rood staat voor bloed, aftakeling en verlies, terwijl groen voor groei, geboorte en leven staat. Daarom draagt de vruchtbare Iya een groene jas, terwijl Masha een rode draagt, en haar zoontje groen als hij nog gezond is en later rood.
Even sterk als het kleurgebruik is het acteren van debutanten Viktoria Miroshnichenko en Vasilisa Perelygina, die hun trauma's zichtbaar bij zich dragen en bijna alles wat je over hun leed moet weten met hun ogen en lichaamstaal vertellen. Balagov zelf is geen debutant meer, maar toch is dit bijzondere drama pas zijn tweede film. Beanpole gaat aan de ene kant specifiek over de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog voor de Russische bevolking, maar voelt door te focussen op de traumatische effecten van de oorlog even relevant voor de jaren veertig in Rusland als voor onze tijd waar dan ook op aarde. Geen wonder dat Balagov op het filmfestival van Cannes de prijs voor Beste Regisseur en de FIPRESCI-prijs won in de Un Certain Regard-sectie.
