Je moet het afgelopen jaar wel op een onbewoond eiland gewoond hebben om niet van Edward Snowden te hebben gehoord. Hij was het die in 2013 vanuit Hongkong bekend maakte welke surveillanceprogramma's de Amerikaanse NSA en andere inlichtingendiensten gebruikten om communicatie van miljoenen mensen te onderscheppen. In het Oscarwinnende Citizenfour krijgen we ineens een unieke blik achter de schermen van alles wat voorafging aan Snowdens onthullingen en de reacties erop.
We zien aanvankelijk hoe Snowden via versleutelde e-mails contact zoekt met documentairemaakster Laura Poitras. Geen gekke keuze, want Poitras maakt documentaires met invalshoeken die niet altijd even positief zijn ten opzichte van de VS (bijv. The Oath). Poitras vertrekt zoals gevraagd naar Hongkong. Daar mag ze Snowden filmen, terwijl hij aan twee door hem gekozen journalisten vertelt over de praktijken van de NSA en overheden over de hele wereld. Het is opmerkelijk om zo terug te gaan in de tijd en te zien hoe de onthullingen allemaal tot stand kwamen. Snowden lijkt initieel overdreven paranoïde. Hij wil niet inloggen op zijn laptop zonder een doek over zijn hoofd te doen om het zicht op zijn scherm te belemmeren en ziet elk telefoontje van de receptie als een teken dat 'ze' achter hem aanzitten. Maar omdat de camera het schouwspel blijft observeren dat langzaam losbarst rond zijn persoon, zien wij ook dingen die vreemd zijn of net iets te toevallig.
Het knappe aan Citizenfour is dat hij zich ontvouwt als een thriller, maar je tegelijkertijd aan het denken zet over je eigen leven en belang van privacy. Snowden legt duidelijk uit wat hij aan de kaak wil stellen en waarom. Door de enorme stroom van informatie rond zijn onthullingen was het lastig om te onderscheiden wat hij nu precies vertelde. Zijn motivaties waren veelal onbegrijpelijk. Nu zien we hem ook als mens, als iemand die vindt dat hij dit moet doen en daarvoor letterlijk zijn hele leven heeft achtergelaten. De beelden van hem alleen in zijn hotelkamer terwijl hij probeert iets aan zijn uiterlijk te veranderen om minder op zichzelf te lijken, voelen heel eenzaam en triest. Hij is tegen die tijd zo herkenbaar in beeld geweest op elke zender ter wereld, dat die contactlenzen weinig zullen uitmaken. Terwijl hij voor de spiegel tobt, lijkt hij het zelf ook te beseffen.
Nadat Snowden in de pers kwam, waren de meningen verdeeld over de vraag of hij nu een verrader of een held was. Dat oordeel is aan de kijker zelf, maar aanhangers van beide opinies zullen deze documentaire interessant vinden. Niet alleen wordt hierin een belangrijk stukje moderne geschiedenis vastgelegd , maar je krijgt ook inzage in een persoon over wie ¬ ondanks de vele nieuwsitems toch vrij weinig bekend is. Dat gebeurt allemaal zonder dat Poitras op de emotour gaat, wat de kwaliteit van Citizenfour alleen maar ten goede komt.
