Lang geleden, toen Imagine nog het Amsterdam Fantastic Film Festival heette, maakte een van de festivalvrijwilligers haar eigen documentaire. Hij is nooit uitgebracht omdat het haar ondanks vele pogingen nooit lukte om uit al het prachtige beeldmateriaal een waardig verhaal te weven. Als Mirka Duijn en Nina Spiering net zo bescheiden waren geweest, had Shangri-La, Paradise Under Construction nooit het daglicht gezien.
In 1997 claimt China dat het op basis van wetenschappelijk bewijs het echte Shangri-La heeft gevonden. Apart, want de Britse schrijver James Hilton zoog de idyllische plek in de Himalaya volledig uit zijn duim voor zijn boek Lost Horizon. Mirka Duijn wil er het fijne van weten en gaat ter plekke op onderzoek, en leert dat ze uiteindelijk meer stof heeft verzameld dat dit zogenaamde Chinese rapport.
Maar het is allemaal eigenlijk niet zo boeiend. Die plek in Tibet is een volstrekt gemanipuleerde trekpleister voor Aziatische toeristen die graag de mythische locatie uit een westerse roman willen bezoeken. Mysterie opgelost, je had er niet eens voor je deur uit gehoeven want als je hoort dat China beweert een fictief paradijs te hebben gevonden weet je al dat het onzin is.
Duijn doet net alsof ze wél de tijd en de reis nodig heeft om tot die conclusie te komen, en als ze dan toch daar is en dat rapport nergens kan vinden besluit ze zelf te gaan graven. Maar... naar wat? Wat is de motivatie voor de kijker om gegrepen te worden en meer te willen weten? Shangri-La bestaat niet. Klaar. Punt. Einde.
Als je al geld hebt gekregen van financiers kun je niet terugkeren met lege handen. En daar betaalt de kijker dan de prijs voor. Wat je krijgt is een extreem trage zoektocht naar een reden om het bestaan van deze documentaire te rechtvaardigen, gevuld met voornamelijk archiefbeelden. Ja, dat lees je goed. Hier en daar wat origineel beeldmateriaal - en dan niet eens van dat machtige landschap, maar van wat gebouwen en mensen - maar voornamelijk film die is gedraaid door andere mensen in een ver verleden.
Daar houdt het niet op: sommige beelden komen wel twee of drie keer voorbij. Kijk, daar is weer die naakte man die zichzelf wast in een stromende beek. Ach, daar is weer die dame die een hert probeert te voeren. Alweer dat oersaaie zwart-witshot van een man naast een enorm boek met het woord 'report' erop.
En daar blijft het niet bij. Naast het waarom-kijk-ik-hiernaar-plot en beelden die op repeat staan luister je naar de onoprechte, gezapige voice-over van Duijn zelf die niet alleen ellenlange pauzes inlast tussen zinnen, maar ook ín elke zin. Op een gegeven moment deelt ze een monoloog van Shangri-La-bedenker James Hilton, en ook zijn woorden rekt ze uit door stilte in te lassen tussen en in zijn zinnen.
Op den duur ontdekt ze dat een Oostenrijker in 1928 met een camera door die regio trok. Duijn "ziet het zo voor zich dat James Hilton deze beelden heeft gezien en daar toen zijn boek op heeft gebaseerd". Je kunt ook Mirka Duijn voor je zien in de montagekamer die denkt 'ik moet toch wat?' En ja, ook de beelden van de Oostenrijker worden op dat moment gebruikt om de tijd mee te rekken. Mogelijk niet eens de originele, maar willekeurig archiefmateriaal dat past bij de omschrijving uit zijn dagboek.
De documentaire begint met een korte introductie van Duijn zelf die graag wil dat je twee dingen over haar weet. Ze is dol op archiefmateriaal (blijkt al gauw overbodige informatie te zijn), en ze is altijd zo dol geweest op reizen. Niet zomaar reizen, maar lekker 'ik ben zo anders dan de meeste mensen'-reizen naar niet-toeristische plekken. Als je maar weet dat ze wel woke genoeg is om te begrijpen dat haar westerse aanwezigheid de gevoelige buitenlandse cultuur soms verstoort.
Op den duur krijgt Duijn per toeval toch nog dat zogenaamd wetenschappelijke rapport toegeschoven waarin de Chinese overheid onderbouwt waarom de specifieke locatie het echte Shangri-La is. En wat blijkt? Met deze documentaire heeft Duijn zelf meer informatie vergaard dan dit (volgens haar superdikke) rapport. Dus bij dezen is zij hier de winnaar. Zij heeft het beter gedaan. Zij heeft al die verhalen van al die mensen gevonden om ze via deze film te delen met de wereld. Er zijn dus vaker mensen in Tibet geweest. Wie had dat gedacht?
Dat China een bestaand stadje heeft omgedoopt tot een trekpleister en sommige bewoners inhuurt voor werk, dat is zeker een interessant gegeven. Eentje dat je deelt op een verjaardagsfeest. Niet eentje waar je een documentaire van maakt, want dan moet je anderhalf uur vullen met een hoop gebakken lucht.
