in Recensies
Update:
In 2017 kreeg de Whanganui in Nieuw-Zeeland als eerste rivier ter wereld de status van een rechtspersoon. Het parlement gaf de rivier dezelfde wettelijke erkenning als levende wezens, zodat niemand haar ongestraft schade kan toebrengen. Dit was het resultaat van een ruim honderdvijftig jaar lange inspanning van de onvermoeibare Maori die de rivier als een eigen entiteit en spiritueel wezen beschouwen, maar haar steeds zieker zagen worden door toenemende vervuiling. De rechtserkenning is niet alleen een manier om de rivier te beschermen, maar ook om het Maori-wereldbeeld wettelijk te bekrachtigen.
Maori-gemeenschapsleider Ned Tapa werd tot riviervoogd benoemd en is sindsdien iedere dag op de rivier te vinden. In de pretentieloze documentaire I Am the River, the River Is Me gaan we op een vijfdaagse vaartocht met gids Tapa en twaalf mensen in twee kano's (ook van de partij - in een groen zwemvest - is zijn viervoeter Jimmy) over de Whanganui. De bijna driehonderd kilometer lange rivier mag niet meer worden aangetast en is grotendeels hersteld. Dankzij haar beschermde status wordt ze met rust gelaten en kan de biodiversiteit weer floreren.
De vaartocht verloopt rustig met beeldschone beelden waarin de rivier schittert. Het internationale gezelschap, bestaande uit de filmmakers, internationale watervertegenwoordigers, de Maori-vrienden van Ned en hun familieleden, is allesbehalve ingewikkeld of moraliserend. Hun reis begint met ruimte voor lichtheid en humor.
I Am the River, the River Is Me laat de kijker gaandeweg kennismaken met het wereldbeeld van de Maori, waarin de rivier niet wordt gezien als hun eigendom maar als een voorouder, een spiritueel wezen. Of zoals Ned uitlegt: bij de Maori draait de relatie met de planeet om intergenerationele zorg en voogdij in plaats van exploitatie en winst.
De Maori denken vanuit onderlinge verbinding in plaats vanuit eigendom en verdeling. Tegelijkertijd komen ze nuchter over. Ze zwijmelen niet over de natuur en romantiseren haar evenmin. De rivier is een familielid dat vanzelfsprekend bescherming verdient. Ned benadrukt dat de rivieren als de aderen van de aarde zijn, waar het levensbloed doorstroomt. Zonder gezonde rivieren is het einde van de planeet in zicht. De rivier behoort toe aan zichzelf.
I Am the River, the River Is Me is een soepele documentaire waar je langzaam dieper in wegzinkt. Als iedereen op de rivier tot rust is gekomen, komen de echo's van het koloniale verleden naar boven. Zoals wat hun voorouders als de eerste bewoners van Nieuw-Zeeland is aangedaan. Het zijn beslist geen malse verhalen, deze bladzijden in de menselijke geschiedenis. De nasleep ervan is nog steeds voelbaar. Zo hoor je bijvoorbeeld hoe de Maori jarenlang systematisch tot tweederangsburgers werden gemaakt. Ze mochten pas de supermarkt in als alle andere klanten waren vertrokken en alleen onder begeleiding. Ondanks de veelbewogen geschiedenis van de Maori, die diepe sporen door verschillende generaties heeft nagelaten (met wreedheden die je oren doen klapperen), blijft het gezelschap naast reflectief ook positief.
Zoals de dochter van goede vriend en medereiziger Brendan Kennedy aangeeft, hebben ze uiteindelijk ook hulp van de buitenwereld nodig. Ze zullen zich onvermoeibaar inzetten voor natuurbehoud, maar ze kunnen niet altijd de voorhoede blijven. Ze hopen dat een brede internationale beweging op gang komt en meer rivieren een beschermde status krijgen.
Een grappig detail aan deze laagdrempelige documentaire is dat de filmploeg op een speelse manier tussentijds in beeld komt, om zo te benadrukken dat we allemaal letterlijk en figuurlijk in hetzelfde schuitje zitten. Dit meta-element, dat de ontspannen sfeer tijdens de vaartocht goed weergeeft, maakt je op een speelse manier bewust van het maakproces. De documentaire bevat bovendien een prettige meerstemmigheid. Het gezelschap komt over als een ongekunsteld geheel.
Een minpunt zijn de vele clichés over de natuur, zoals de dooddoener dat de rivier de plek is waar je alles achter je kunt laten, geen last hebt van ruis en eindelijk weer in verbinding kunt staan met het grotere geheel. Het besef van je eigen nietigheid is over het algemeen wat de natuur met ons doet. Die beleving is misschien moeilijk anders te verwoorden, maar juist omdat de rivier zo'n unieke beschermde status heeft, verwacht je meer diepgang dan het eeuwenoude wij-komen-hier-tot-rust-en-willen-nu-niet-meer-terug.
I Am The River, The River is Me wil niet alleen de vaartocht laten zien, maar ook mensen in beweging brengen om de uitdagingen het hoofd te bieden waar we als gevolg van de klimaatcrisis voor staan. Het is een uitnodiging van regisseur Petr Lom en producent Corinne van Egeraat om na te denken over verschillende manieren waarop we de natuur in bescherming kunnen nemen. Of I Am the River, the River is Me hierin slaagt, is enigszins de vraag. De documentaire kabbelt voort en de rivier is prachtig, maar hier en daar mist een bepaalde urgentie.
